Recenzja "Dogman" Matteo Garrone

Reżyseria: Matteo Garrone

Czas trwania: 1 godz. 42 min.

Kraj produkcji: Włochy, Francja

Premiera polska: 14 września 2018 rok

Matteo Garrone, włoski reżyser, scenarzysta i producent, wielokrotnie nagradzany za "Gomorrę", "Pentamerona", "Reality" czy "Primo Amore",  wraca na ekrany polskich kin z nominowanym w Cannes
"Dogmanem". Autor "Ospiti", przenosi nas na nadmorskie pustkowia środkowej Italii, pogranicze prowincji Lazio i Kampanii. To w tej pozornie uroczej scenerii rozgrywać będzie się dramat człowieka zagubionego i nieprzystosowanego do wymagań otoczenia, w jakim przyszło mu żyć. Marcello, w którego wcielił się niesamowity Marcello Fonta (nagroda dla najlepszego aktora w Cannes) to drobny, antypatyczny i mało inteligentny człowiek wielkiego serce. Na co dzień kompetentny zaklinacz psów, właściciel psiego hotelu i troskliwy ojciec, para się także dilowaniem wśród lokalnych odbiorców. Jego głównym klientem jest Simone (Eduardo Pesce), były bokser, mięśniak, dla którego jedynym celem egzystencji pozostaje destrukcja i ćpanie. Swoją wrogą postawą i wszechogarniającym egocentryzmem zjednuje sobie coraz większe grono przeciwników. Gdy pewnego dnia postawi pod ścianą Marcello i każe mu wybierać między spokojnym życiem, a niepewnym łupem, ten podejmie karkołomną w skutkach decyzję.

"Dogman" podzielony został na dwie części. Pierwsza skupia się na otoczeniu zewnętrznym bohatera. Z uwagą śledzimy jego relacje ze społecznością lokalną, próby porozumienia się z brutalnym kolegą, spędzanie czasu wolnego z córką, zabiegi przycinania i piłowania pazurów czworonogim usługobiorcom, mecze piłki nożnej z sąsiadami. To alternatywna rzeczywistość, rzekome szczęście w które próbuje obwarować się nasz nietuzinkowy bohater. Baśń i codzienność wchodzą tu w osobliwy dialog, prowadząc nas nieubłaganie w stronę wiwisekcji obecnego w naturze człowieka zła i skrywanego szaleństwa.

Druga połowa filmu to poruszający portret człowieka opuszczonego, zdradzonego i postawionego w sytuacji granicznej. Garrone nie oszczędza ani Mercello, ani widzów. Z geometryczną szybkością wzrasta liczba scen wypełnionych przemocą, robi się duszno i parno od emocji. Kalejdoskop wydarzeń i towarzyszących im uczuć doskonale podkreśla sceneria odrapanych budynków, niszczejących pojazdów, walających się śmieci, klaustrofobicznych pomieszczeń, zaschniętych zacieków na ścianach i dotkliwej szarości. To w tym miejscu reżyser rozpisuje nam stopniowy proces zezwierzęcenia człowieka. Kreuje kronikę szaleństwa, dramat istoty pilnie potrzebującej akceptacji, która z żadnej strony nie może liczyć na pomoc. A wszystko zakończy się tak, jak zakończyć się musiało, w całkowitej izolacji i rozpaczy.

"Dogman" poraża wymową i zachwyca warstwą techniczną. Przepiękne zdjęcia przeplatane przez nasycone szarością kadry, powolne ruchy kamery podkreślające statyczność prowincji czy precyzyjne dobór detali, pogłębiają rolę aktorów jako figur, bardziej egzystujących niż grających. Hipnotyzuje też muzyka, która z jednej strony ma charakter narracyjny, z drugiej – słychać, że autor szuka w niej inspiracji w różnych obszarach muzycznych, próbując odszukać ekwiwalent dźwiękowy do charakteru postaci czy sytuacji, w jakiej się znaleźli. Dzięki tym przymiotom, film stanowi prawdziwy hołd dla sztuki audiowizualnej, a sceny nurkowania czy wspólnych chwil z dzieckiem na łódce niosą w sobie niesamowite pokłady liryzmu. 

Najnowsze dzieło twórcy "Gomorry" to fascynujące studium istoty zależnej. Stanowi przeciwieństwo klasycznego tematu wycofanego samotnika. Warto je znać przede wszystkim ze względu na niesamowitą rolę Marcello Fonta, który podobnie jak czynili to dawniej Buster Keaton czy Roberto Benigni potrafił połączyć i oddać wewnętrzne sprzeczności człowieka wrzuconego w spiralę zła. "Dogman" to także polemika z archetypem mężczyzny, szczególnie aktualny pejzaż złożoności męskiej psychiki. Bardzo dobry film, który miał potencjał, aby stać się najlepszym filmem roku. Zaszwankował jedynie brak harmonii między pierwszą, a drugą częścią dzieła, rozbieżność w estetyce uroczno-poetyckich scen szczęścia, z brutalnym i prostym w konstrukcji upadkiem moralnym głównego bohatera. To jednak tylko szczegół, który w ogólnym rozrachunku ma znaczenie marginalne. Absolutnie warto.

Ocena:  

 

Recenzja "Koronkowa robota. Sprawa Gorgonowej" Cezary Łazarewicz

Wydawca: Czarne

Liczba stron: 240

Oprawa: twarda

Premiera: 14 marca 2018 r.

Cezary Łazarewicz po otrzymaniu w 2017 roku Literackiej Nagrody Nike za książkę „Żeby nie było śladów” nie zwalnia tempa. Tym razem jego reporterskie oko skupia się na najgłośniejszej sprawie przedwojennej Polski, wielokrotnie przywoływanej w innych dziełach – między innymi w książkach „Sprawa Rity Gorgon” Marka Romańskiego, „Gorgonowa i inni” Edmunda Żurka czy filmie „Sprawa Gorgonowej” Janusza Majewskiego – historii morderstwa Lusi Zaremby.

Swoje dzieło autor „Sześciu pięter luksusu” dzieli z zamysłem na dwie jednostki, dzięki czemu ożywia i nadaje nowy blask, wydawać by się mogło, wyeksploatowanemu tematowi. Pierwsza, obszerniejsza część zawiera drobiazgowy opis wydarzeń pamiętnej nocy z 30 na 31 grudnia 1931 roku. To prawdziwy hołd złożony archiwistyce i bogatej bibliografii. Łazarewicz kreuje świat pełen detali, wychodzi jednak poza reporterski styl raportowania wydarzeń i skupia się na ludziach, ich odczuciach, myślach, troskach. Ważna jest tu też bezstronność, o którą autor dba w każdym słowie. Nie stoi po żadnej stronie, nie dorabia sztucznej rzeczywistości, nie powiela kalek. Przy użyciu swojej wyobraźni tworzy nam przestrzeń wyrazistą zarówno w mikro, jak i w makroskali. Stara się oddać społeczne nastroje, próbuje ukazać tragedię ze wszystkimi jej mitologicznymi aluzjami Portretuje nie tylko bezpośrednio zainteresowane strony, ale także adwokatów, sędziów, ekspertów, prokuratora, obrońców i opinię publiczną, która jeszcze przed rozpoczęciem procesu stanęła na stanowisku wszechwiedzącego medium, doskonale znającego winnego. Dzięki misternie utkanym wątkom i sieci hipotez, lektura tej części książki przypomina dramat sądowy.

Druga odsłona reportażu nadaje koloryt całej książce. W tym miejscu Łazarewicz przedstawia nam próby tworzenia alternatywnych rozwiązań zagadki, wraca do dowodów i próbuje je weryfikować nowoczesnymi narzędziami, rozmawia ze specjalistami od kryminalistyki i genetyki. Przede wszystkim jednak autor snuje tu relację o życiu córki Rity Gorgon, Romusi, która przyszła na świat w trakcie trwania procesu, podczas gdy jej matka przebywała w więzieniu. Od początku naznaczona piętnem morderczyni, musi radzić sobie z doskwierającą samotnością i ciągłą walką o dobre imię. Idzie przez życie ze ściśle określonym stygmatem, mimo swojej niewinności jest ciągle na nowo karana i skazywana na potępienie. To właśnie w tym miejscu dostrzegam potencjalną siłę tej książki, w przyznaniu się do bezradności wobec losów historii. Szkoda tylko, że wraz ze zmianą optyki, do głosu zaczyna dochodzić też autor, a nie wyłącznie jego bohaterowie.

„Koronkowa robota” to książka smutna, ale dzięki przyjętej koncepcji narracji – także dynamiczna. Na pierwszym planie pisarz stawia nam sferę kobiecości, ich potrzeby przynależności, odrzucenia, rozłąki, rodzicielskiej miłości. Pod względem faktograficznym nie wnosi ona nic nowego do sprawy (tym bardziej, że autor opiera się na konkretnych źródłach, pomijając milczeniem inne np. „Robotnika”, „Czas” czy „Gazetę Polską”) i odczytywanie jej wyłącznie jako elementu historii nie przynosi zadowalających efektów. Spojrzenie na dzieło z szerszej perspektywy, także jako na dramat potomków tragedii, dodaje jej znacznie więcej uroku, nie czyni jej jednak w żaden sposób lekturą wyjątkową. Łazarewicz stworzył dobrze zmontowaną literacką hybrydę, która dla jednych będzie powtórką z rozrywki, dla innych ciekawą książką detektywistyczną, dla jeszcze innych uroczym dramatem rodzinnym, a dla mnie jest jednak głównie konsekwencja poprzednich dzieł twórcy – połączenie znanych faktów z płytkim śledztwem. Na pewno czyta się ją dobrze i wartko, ale od reportażu historycznego oczekiwałbym jednak czegoś więcej, jakiejś wartości dodanej od autora, ot chociażby wyrzeźbienia pogłębionych portretów psychologicznych bohaterów i otoczenia bądź nowych faktów. Tego w książce Łazarewicza nie dostrzegłem.

Ocena:
 

Recenzja "Rozstanie" Katie Kitamura

Wydawca: Wydawnictwo Literackie

Liczba stron: 288
 
Oprawa: twarda

Premiera: 22 sierpnia 2018 r.

Katie Kitamura to urodzona w 1979 roku amerykańska powieściopisarka, dziennikarka i krytyczka literacka. Jej analizy i felietony regularnie ukazują się na łamach The Guardian, The New York Times, Wired i Granta. Jest autorką książki non-fiction pt. „Japanese for Travellers - A Journey” oraz trzech książek fabularnych. „Rozstanie” to jej debiut na polskim rynku wydawniczym. Na podstawie książki kręcony jest film, którego premierę wstępnie zaplanowano w 2019 roku.

Najnowsza powieść autorki „The Longshot” to namalowana bogatą paletą barw subtelna opowieść o rozpadzie małżeństwa, ale także historia, która pod wpływem stosunkowo banalnego przypadku, doprowadza do utraty wewnętrznej stabilności i części swojej tożsamości. Główna bohaterka i jednocześnie narratorka jest dojrzałą kobietą, poszukującą swojego nowego „ja” po rozstaniu z mężem. Zamiast jednak skupiać się na tym co będzie, pod wpływem telefonu niewtajemniczonej w małżeńskie problemy teściowej, udaje się w daleką podróż do źródeł swoich uczuć. Wyjeżdża na grecką prowincję, do opuszczonego o tej porze roku hotelu, w celu ostatecznego zakończenia tego rozdziału życia. Ów hotel, piękny ale jednocześnie zastanawiająco niewygodny, stanowi odzwierciedlenie krajobrazu emocjonalnego narratorki, krajobrazu niewyraźnego i coraz bardziej wykolejanego z każdą kolejną stroną, bowiem Christophera, jej męża, w hotelu nie ma i nikt nie jest w stanie powiedzieć gdzie się znajduje. W ten oto sposób Kitamura kreśli nam powieść pełną wieloznaczności, której akcja roztacza się na dwu płaszczyznach – rzeczywistej, gdzie akcja osadzona została na marginesie świata, a także metafizycznej, dotykającej najgłębszych strun ludzkiego jestestwa.

Można tę część opowieści traktować dosłownie, jako dramat bohaterki próbującej rozwikłać tajemniczą historię zniknięcia bliskiej jej osoby. Można jednak spróbować wejść nieco głębiej, w psychikę porzuconej osoby, która może pierwszy raz w życiu zdała sobie sprawę, jak bardzo czuje się opuszczona. Jej małżeństwo było tylko mirażem, grą pozorów toczoną pod dyktando oczekiwań świata zewnętrznego. Christopher nigdy nie był typem wiernego faceta, na którym można zawsze polegać. Uczciwość relacji małżeńskich znaczyła dla niego tyle, ile przywiązanie do kolejnej kochanki. Pozostały więc wątpliwości, uczucie osamotnienia i ostateczny rozpad swoich złudzeń. Zanurzając się w kolejnych retrospekcjach, odkrywając fakty potwierdzające czarny scenariusz zdarzeń, bohaterka powieści próbuje porządkować swój nowy byt, naznaczony nieuleczalnym bólem. Razem z nią będziemy przeskakiwać między nic nieznaczącymi dialogami, fantazjami, faktami i emocjami. Jej funkcjonowanie określa i wyznacza niepewność i zagubienie. Dawny świat, pełen pragnień, marzeń, obaw, radości, stał się ponurą poświatą, do której prowadzi wiele dróg, ale z której wyjść wcale nie jest tak łatwo.

Kitamura doskonale niuansuje pejzaż ludzkiego wnętrza. Dzięki pogłębionym obserwacjom i dbałości o niewidoczne szczegóły, kreuje świat do bólu realny. Lektura „Rozstania” upływa w cieniu szeroko rozpiętych kontrastów, między tym co dawne i tym, czego być może nigdy osiągnąć się nie uda. Kołowrót nastrojów, pozornie nieułożony i stanowiący mieszankę wybuchową, stanowi jeden z piękniejszych literackich obrazów ukazujących ludzką bezradność wobec niemożności wpłynięcia na wybory innych. Zaufanie i przywiązanie rozbija się o rzeczywistość z siłą podobną, z jaką Titanic wpłynął na lodową górę. I nikt nie jest w stanie dać gwarancji, że z tej katastrofy uda się wyjść obronną ręką.

„Rozstanie” to bardzo statyczna literatura, oszczędna w formie, ale przy tym boleśnie wyrazista i pielęgnująco wrażliwa. Absolutnie świeża, mimo że tchnąca osiągnięciami literatury kontemplacyjnej. Zdania Kitamury błyszczą, posiadają precyzyjne kontury, które ranią na krawędziach. Doskonale oddają kondycję człowieka sprowadzonego do absurdu zwątpienia, zatracenia zaufania i porzucenia. To taka fraza, która wykracza poza fabularną banalność. Czytając ją przeżywałem dramat bohaterki na dużo głębszym poziomie. Niespieszna i refleksyjna narracja przenika niepostrzeżenie do stylistycznego krwioobiegu czytelnika, uderza w czynne rejestry, na dobre wytrącając nas z pozycji biernego obserwatora zdarzeń.

Nowa powieść Kitamury to wyjątkowe połączenie zagadkowej, tajemniczej i sensacyjnej atmosfery z narracją przepełnioną uniwersalnym i intymnym charakterem. Bardzo melancholijna relacja o próbach radzenia sobie z różnymi odmianami strat. Czyta się ją doskonale, mimo niewielkiej dynamiki skonstruowanej historii. Absolutnie warto.

Ocena:

Recenzja "Ameryka w ogniu" Omar El Akkad

Wydawca: Wydawnictwo W.A.B.

Liczba stron: 400

Oprawa: miękka

Premiera: 22 sierpnia 2018 r

Omar El Akkad to dziennikarz egipskiego pochodzenia, były korespondent wojenny "The Globe and Mail". Podczas swojej reporterskiej kariery mógł na własne oczy ujrzeć piekło wojny w Afganistanie czy gehennę arabskiej wiosny w ojczystym kraju, które to wydarzenia i towarzyszące im obserwacje oraz doświadczenia posłużyły mu do stworzenia przerażającej wizji przyszłości, zawartej na kartach „Ameryki w ogniu”, powieści, która przez krytyków okrzyknięta została nową „Drogą” McCarthy’ego i spuścizną „Spisku przeciwko Ameryce” Roth’a. To także kolejna, po „Następnym życiu” oraz „Długim marszu w połowie meczu” książka wydana w Polsce w ostatnim czasie, która na nowo próbuje rozprawić się z mitem amerykańskiej wojny.

Akcja powieści osadzona została w Stanach Zjednoczony w roku 2074. To właśnie wtedy wybucha trwająca ponad dwadzieścia lat druga wojna secesyjna. Konflikt jest przyczyną sprzeciwu jednej ze stron - Południa, w skład którego wchodziły Missisipi, Alabama, Georgia oraz Karolina Południowa – wobec Ustawy o zrównoważonej przyszłości, która zakładała całkowity zakaz wykorzystywania paliw kopalnych na terenie USA. Dokument ten był następstwem wzrastającej świadomości społecznej i politycznej dotyczącej kwestii aktualnych także dzisiaj tj. zmian klimatycznych oraz wypadków towarzyszących wydobyciu i transportowi paliw kopalnych, ale także zmian, jakie dokonały się na mapie Ameryki - część lądu została pochłonięta przez ocean. Ryzyka pogłębienia tragicznych efektów ewolucji natury, odpowiednio wykorzystane przez rządzących, stały się zatem zalążkiem kolejnej pożogi. W tak wykreowanym miejscu, ogarniętym walkami i bezlitosnymi atakami na ludność cywilną, przyszło żyć rodzinie Chestnutów. 

Narratorką opowieści jest Sarat, na początku mała dziewczynka, z czasem przeradzająca się w buntowniczą nastolatkę i wreszcie w dojrzałą kobietę. Razem ze swoim rodzeństwem – Daną oraz Simonem, a także matką Martiną, zostają wypędzeni ze swojego domu i jako uchodźcy trafiają do zamkniętego obozu Patience. Tam trwają, próbują żyć z dnia na dzień, bez wizji na lepszą przyszłość, na upragnioną wolność. Stopniowo ulatują z nich marzenia, zacięcie do zdobywania umiejętności, pamięć o ojcu. Ginie nawet nienawiść na swój los, choć nie do końca. Bo właśnie w Patience Sarat odkryje swoje powołanie, swój balast, z którym trafi jej żyć do końca. Mimo rzezi, mimo strat, uszczerbków na zdrowiu i statusu bohaterów, rodzina Chestnutów aż po krew swoich dni nie zazna radości. „Ameryka w ogniu” nie jest bowiem książką ku pokrzepieniu serc, to raczej przerażająca wizja powolnej destrukcji ludzkiej psychiki w obliczu nieustannej okupacji.  

Ameryka Omara El Akkada to kraj wielu krzywd i miejsce pielęgnujące ideę bezprawia. Wojna domowa, batalia między Niebieskimi i Czerwonymi, ma niewiele wspólnego z humanitarnym postępowaniem względem swoich mieszkańców. Tu króluje strach, niepewność i dojmujące cierpienie. Egipcjanin maluje przed czytelnikiem pejzaż wypełniony różnymi odcieniami opresji. Nawet mała chwila nieuwagi, niewłaściwe słowo czy krzywe spojrzenie może zakończyć się śmiercią z ręki snajpera. Końcówka XXI wieku to czasy mroczne, ale także dobrze nam znane, pozbawione obcych cywilizacji i nowoczesnej technologii, przez co wymowa utworu tylko wzmaga naszą czujność i potęguje liczbę pytań napływających do głowy. Autor rozprawia się z brutalnością wojny, ale jednocześnie, a może przede wszystkim analizuje kondycję człowieku wrzuconego do puszki Pandory.  

Mogę tę książkę polecić osobom lubującym się w dynamicznej i zmiennej akcji. „Ameryka w ogniu” jest powieścią zbudowaną na krótkich zdaniach, prostym języku i dużej ilości dialogów. Autor uwielbia kończyć swoje rozdziały w stylu „widzieli się po raz ostatni”, tak jak to zazwyczaj bywa w kryminałach. Myliłby się jednak ten, kto myśli, że książka jest tylko kolejnym banalnym przykładem literatury pędzącej i mylącej tropy. Siła tej relacji tkwi bowiem w szczegółach, w powolnym budowaniu nowego świata. Pełno tu opisanych drobnostek, różnych odcieni świata realnego i wewnętrznego bohaterów. To nie zbiór kalek, ale właściwy wycinek rzeczywistości, ze wszystkimi zabarwieniami znanymi nam z życia. Jest więc wysokie tempo, ale ściśle kontrolowane, podlegające prawom stopniowego dojrzewania. Jeśli mam się do czegoś przyczepić, będzie to na pewno gubiąca się narracja, szczególnie jaskrawo widoczna pod koniec książki. Autor miesza przekazy kilkuletniego Benjamina i trzeciosobową opowieść, przez co dochodzi do sytuacji kuriozalnych, jak chociażby wtedy, gdy młody członek rodziny Chestnutów opowiada nam o wydarzeniach, których nie był świadkiem, albo używa wyrażeń nieadekwatnych do swojego wieku - „Krajobraz stał się egzotyczny: wielkie połacie piachu, upstrzone stoliwami o barwie karmelu i pomarańczy”. 

„Ameryka w ogniu” to na pewno książka wartościowa. Bardzo dobrze skrojona futurystyczna wizja przyszłości, w której na pierwszy plan wysuwa się jednostka, z wszystkimi jej problemami, bolączkami i traumami. Konflikt zbrojny i polityczny jest tu tylko tłem, dla właściwego zobrazowania pejzażu wewnętrznego człowieka. A ten został odmalowany bardzo wyrazistymi barwami. Rzadko zdarza się czytać tak przejmującą i bliską nam dystopię. Mimo ubogiej lingwistycznej i stylistycznej podbudowy, warto tę książkę poznać, choć trzeba mieć też świadomość, że to lektura wybitnie smutna i przerażająca.

Ocena: