Recenzja "Własnymi ciałami mierzymy tę ziemię" Tsering Yangzom Lama

Wydawca: Bo.wiem

Liczba stron: 432

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Tłumaczenie: Mikołaj Denderski

Premiera: 10 marca 2025 rok

Tsering Yangzom Lama debiutuje z rozmachem, ale i niezwykłą czułością – „Własnymi ciałami mierzymy tę ziemię” to epicka, choć intymna saga o wygnaniu, utracie i odzyskiwaniu tożsamości, która rozgrywa się na tle dramatycznych losów Tybetu w XX i XXI wieku. Powieść, którą mogłaby napisać Angela Carter po obejrzeniu „Stalkera” w deszczowy dzień, mając pod ręką tylko mapę z dzieciństwa i garść snów. Przypomina, że świat jest bardziej senny, niż chcemy to przyznać.

Historia dwóch sióstr, Lhamo i Tenkji, rozpoczyna się od tragicznej ucieczki z okupowanego przez Chiny Tybetu i pobytu w nepalskim obozie dla uchodźców. W centrum tej opowieści znajduje się symboliczna figurka Bezimiennego Świętego – relikwia, która daje nadzieję, siłę i staje się duchowym kompasem dla społeczności wyrwanych z korzeni. Kilka dekad później do Tenkji, mieszkającej w Toronto, przybywa córka Lhamo – Dolma – która staje przed trudnym wyborem: podążyć za marzeniem o akademickiej karierze czy zaangażować się w walkę o przywrócenie zrabowanego dziedzictwa.

Lama prowadzi czytelnika przez kraje, kontynenty i pokolenia, ale najważniejsza podróż to ta w głąb duszy swoich bohaterów – i własnej. Ta powieść to nie tylko dokumentacja wygnania Tybetańczyków, ale też głęboko osobiste, niemal medytacyjne poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: kim jestem, gdy moje korzenie zostały mi odebrane?

Autorka pisze z ogromnym wyczuciem i literacką finezją. Jej język – subtelny, ale pełen emocji – oddaje duchowość i rytuały Tybetu, pokazuje życie w obozach uchodźców, relacje rodzinne, miłość i rozdarcie między tradycją a nowoczesnością. Wielogłosowa narracja pozwala spojrzeć na historię z różnych perspektyw – matek, córek, kochanków, badaczy – tworząc mozaikę doświadczeń, która rezonuje z każdym, kto choć raz czuł się „pomiędzy”.

Autorka nie mówi o Tybecie – ona go nosi. Właśnie tak: jakby miał swoją wagę, teksturę, zapach i smak, który z każdym kolejnym zdaniem przenika do twojej świadomości. Uchodźstwo to tu nie tylko status polityczny – to stan ducha, codzienna walka o to, by nie wyparować jak para z kubka herbaty.

To literatura zaangażowana – nie politycznie, lecz egzystencjalnie. Lama nie boi się pytań o kolonializm, przemoc kulturową, instrumentalne traktowanie historii przez Zachód. A jednocześnie nie popada w patos. Znajdziemy tu również ciepło, miłość, humor, a przede wszystkim, ogromną wiarę w siłę pamięci i wspólnoty.

„Własnymi ciałami mierzymy tę ziemię” to książka, która wymaga uważności i czasu, ale odwdzięcza się bogactwem treści i emocji. To opowieść, która uczy empatii i przypomina, że historia nie jest zamkniętym rozdziałem. Lama, niczym tybetański pielgrzym, pokonuje drogę pokłon po pokłonie, mierząc ziemię swoją duszą i ciałem. Po tej lekturze człowiek już inaczej patrzy na słowo „dom”. Inaczej myśli o przynależności. Inaczej słucha, gdy ktoś mówi o uchodźcach – bo już nie widzi statystyki, tylko Lhamo, Tenkji, Dolmę. Ludzi z historią większą niż świat, który ich wygnał.

Sprawdź też inne recenzje książek wydawnictwa Bo.wiem:
"Kornik" Layla Martínez
"To nie ja" Karmele Jaio
"Mrok jest miejscem" Ariadna Castellarnau 
„Gdy pogoda zmienia bieg historii” Marcus Rosenlund 

Recenzja "Opowiadania o rewolucji kulturalnej w Tybecie" Pema Bhum

Wydawca: PIW

Liczba stron: 176

Tłumaczenie: Adam Kozieł

Oprawa: twarda

Premiera: 24 lutego 2019 r.

Opracowań dotykających kwestii rewolucji kulturalnej w Chińskiej Republice Ludowej można znaleźć całkiem sporo. Sprawa trochę komplikuje się, jeśli obiektem naszych zainteresowań chcemy uczynić Tybet. Z prawdziwym problemem możemy zetknąć się, gdy chcemy poznać dzieje tego regionu od środka. A jeśli marzyłoby nam się dowiedzieć nieco o historii, a przy okazji poczytać o tym z zainteresowaniem i bez katastrofy wymalowanej na każdej stronie – wtedy pozostaje nam już tylko Pema Bhum i jego „Opowiadania o rewolucji kulturalnej w Tybecie”.

Wyjątkowość tej prozy polega na symbiozie rzetelności reporterskiej z pisarskim polotem. Opowiadania składające się na zbiór są przede wszystkim świadectwem historycznym. Autor, obecnie wykładowca na Uniwersytecie w Columbia University, swoje dzieciństwo spędził w Rebgongu (znanym także jako Tongren County), dzisiaj blisko stutysięcznym mieście położonym we wschodnim Tybecie. Wspomina młodzieńcze lata z nutką nostalgii, humoru, ale także krytycyzmu dotyczącego otoczenia. Dwa z zamieszczonych tekstów możemy śmiało zaszufladkować jako literatura non-fiction. To w nich obserwujemy egzotyczny świat, w którym cenzura i narzucone zwyczaje odbierają Tybetańczykom ich tożsamość narodową. Pema Bhum dotyka niezwykle ważnej kwestii języka. Ówcześni mieszkańcy nie mieli możliwości poznania go – nie był wykładany na uczelniach czy w szkołach, za posiadanie egzemplarzy klasycznych dzieł Thonmi Sambothy groziły surowe sankcje. Często jedyną możliwością zrozumienia klucza tradycyjnej gramatyki i ortografii było spotkanie na swojej drodze wyjątkowej osoby. Właśnie takie szczęście miał Pema Bhum, o czym opowiada w „Doringu”. Jego bohaterem jest Dordże Cering, nauczyciel języka tybetańskiego w prowincjonalnej szkole. Dordże to człowiek oddany tradycji. Nie boi zaufać się młodemu pokoleniu i powierza im tajemnice dziedzictwa kulturalnego. Prosi ich także o kopiowanie zabronionych woluminów. Opowiastka pisana jest z perspektywy młodej osoby, która nie wszystko jeszcze rozumie. Zamiast strachu mamy więc entuzjazm, a rządowe ograniczenia wydają się w tej perspektywie jeszcze bardziej absurdalne i krzywdzące. „Doring” to prawdziwy hołd złożony odwadze i dowód na to, że warto iść pod wiatr nieracjonalnych zakazów. 

Faktograficzny wymiar dzieła nie jest jedynym wartym wzmiankowania. Zbiór otwiera szalona groteska, która w krzywym zwierciadle opisuje nam nastroje społeczne i podejście władz do rewolucji kulturalnej. Zadawaliście sobie kiedyś pytanie, co zrobić z chorym dzieckiem, gdy jest się członkiem rodziny niecieszącej się sympatią rządzących? Jak się okazuje, w interpretacji Pemy Bhuma, czasami wystarczy cud, albo nawet kilka pod rząd. Zaczyna się od konsumpcji stronicy z „Cytatów Przewodniczącego Mao”, która w normalnej sytuacji byłaby równa wyrokowi wybicia całego rodu, tym razem jest początkiem długiej drogi, na końcu której jest sława i…no tego akurat Wam nie zdradzę. Zamiast ukazywać śmierć i pożogę, autor idzie w komedię, i niczym Andrzej Munk w „Zezowatym Szczęściu”, ustawia swoich bohaterów na planszy gry, w której wszystko jest możliwe. „Oko” jest bardzo ważnym opowiadaniem, bo pokazuje, że autor ma dystans do trudnej rzeczywistości i umie mówić o ważnych rzeczach z łatwością i polotem. 

Właśnie ta lekkości ujmuje mnie w prozie Pema Bhuma. Pisarz trzyma się bliżej współczesności i operuje językiem dzieła dokumentalnego, które jest prostsze i satyryczne, choć od strony ideowej uciekające od błahości i niepowagi. Nie ma tu miejsca na wielkie metafory, stylistyczne eksperymenty i żonglerki romantyczną tragedią. Nie uświadczymy bohaterów wewnętrznie rozdartych i cierpiętniczo spoglądających na codzienność. Interpretacja utworów należy do czytelnika, bo ten widzi świat czysty, nieskrępowany wartościami patriotycznymi ani romantyczną fabułą. Rzeczywistość widziana słowami autora jest wyjątkowa, nie mająca w Tybecie swego odpowiednika. Jego tkanką jest młodzieńcza fantazja i jeśli wkrada się do niej alegoria, to bardziej w duchu Chaplina, niż ciężkostrawnego, epatującego przemocą opisu surowości reżimu. W tym sensie Pema Bhum przypomina mi nieco Mo Yana, który nawet przez historię mięsnego fanatyka potrafił ukazać niedorzeczność chińskiej dyktatury. A ja bardzo taką formę opowiadania o totalitaryzmie cenię i dlatego będę bardzo zachęcał do poznania „Opowiadań o rewolucji kulturalnej w Tybecie”, tym bardziej, że wielu czytelników dostrzeże tu analogie z wydarzeniami własnego życia. Przy okazji „Oko” trafia też na listę najlepszych krótkich tekstów wydanych w Polsce w tym roku.