Recenzja "Opowieści niesamowite, t. 7: z języka włoskiego"

Wydawca: PIW

Liczba stron: 590

Oprawa: twarda

Tłumaczenie: Halina Kralowa, Katarzyna Skórska, Joanna Ugniewska, Anna Wasilewska

Premiera: 25 sierpnia 2023 rok

Nie jest tajemnicą, że literaturę włoską cenię bardzo wysoko. Powszechnie wiadomo także, że ta nacja słynie z dobrych opowiadań, a ich niewielka obecność na naszym lokalnym rynku wynika nie z niskiej jakości dzieł, ale raczej z występowania ryzyka finansowego dla potencjalnego wydawcy. Polacy chętniej czytają literaturę non-fiction czy powieści, krótkie formy spychając na margines. Państwowy Instytut Wydawniczy na szczęście kontynuuje swoją wyborną serię, która tym razem skupia się na Półwyspie Apenińskim.

W siódmym tomie „Opowieści niesamowitych” znalazło się miejsce dla aż 29 autorów. Jest noblista (Luigi Pirandello), znani i cenieni pisarze (Alberto Moravia, Dino Buzzati czy Primo Levi), twórcy, których na polski tłumaczono sporadycznie (Tommaso Landolfi, Alberto Savinio, Giorgio Bassani), jak i całkowici debiutanci (Giorgio Vigolo, Gianni Celati, Michele Mari). Pierwsze z zamieszczonych tu tekstów wydano w 1869 roku (ze zbioru „Racconti fantastici” Igino Ugo Tarchettiego), ostatni pochodzi z 2012 roku. Są kilkustronicowe miniatury, jak i dłuższe nowele. Część z nich straszny postaciami (np. 260-letni centaur), kolejne scenerią (wyrzucanie starszych osób na ulicę), jeszcze następne wydarzeniami (księżyc wpadający w ręce). Bywa fantastycznie, mrocznie, ale też refleksyjnie, bo dla wielu autorów niesamowitość to nie tylko szansa na grożenie czytelnikom, ale też tworzenie komentarzy.

Istotną cechą charakterystyczną antologii (nie tylko tej, ale tak w ogóle) jest zatem różnorodność. Ta bywa problematyczna, gdy teksty dobrane są po prostu źle. Odmienna stylistyka, sposób mówienia, urozmaicona sfera gatunkowa – to wszystko potrafi przytłoczyć i bardzo często się tak dzieje. Ale nie w przypadku „Opowieści niesamowitych, t. 7 z języka włoskiego”. Tu wszystko do siebie pasuje. Książka wzbudza nieustanny niepokój, ale też oddaje nastroje społeczne w konkretnych okolicznościach historycznych. Duże brawa i uznanie należą się redakcji, bo ten aspekt można było bardzo łatwo położyć. Przykładowo znając dokonania nowelowe Dino Buzzatiego (a są one rozmiarowo znaczące) nie mógłbym wybrać lepiej.

Zbiór rozpoczyna się od takiego zdania „Czy naprawdę istnieją ludzie zdolni wywierać złowrogi wpływ na osoby i rzeczy ze swojego otoczenia?”. Później jest tylko dziwniej. Zapomniany dziś noblista pisze o człowieku wyrzuconym z pociągu, który zupełnie nieoczekiwanie jest traktowany w mieście z szacunkiem. Alberto Moravia opisuje arystokratyczny ślub, który odbywa się nie tam, gdzie powinien. Zły wystrój, jedzenie i kelnerzy to dopiero zapowiedź szaleństwa, w którym latanie panny młodej nad pełnymi stołami wcale nie jest szczytem abstrakcji. Wspomniałem już o Dino Buzzatim i jeśli ktoś go nie zna, po lekturze zamieszczonych tu dwu opowiadań, powinien jak najszybciej pójść za ciosem. „Podróż do piekieł wieku” to wizja podziemi stworzonych z wielu innych miast. Dominuje tu pęd za obowiązkami, korki, ale także betonowanie otoczenia i niszczenie roślin. Brzmi znajomo prawda?

Nieco mniej imponująco wypadły teksty Primo Leviego i Gesualdo Bufalino. Opowieść o nowicjuszu spędzający, czas w izolacji i próbującym wytępić mole atakujące Księgę Rodzaju jest wielowymiarowa, ale nie zapada w pamięć. Z kolei nieszczęśliwa miłość centaura odwrotnie – zostanie ze mną, ale głównie ze względu na głównego bohatera. Sama historia jest raczej wtórna. W zbiorze „Opowieści niesamowite, t. 7 z języka włoskiego” znajdziemy też historię dziejącą się w Boże Narodzenie („W czasach Ruchu Oporu”), tekst z pociągiem w tle („Szatan w pociągu”) czy zabawę w policjanta, mordercę i ofiary, która wymyka się spod kontroli („Prowincjonalna noc”). A jak komuś jest nadal za mało wątków, niech sięga głębiej i dalej.

To jedna z najlepszych części tego cyklu. Bardzo wciągająca i intrygująca, mimo iż nie jest w wielu miejscach tak mroczna, jak teksty z języka angielskiego czy francuskiego.

Tom trafia na moją listę najlepszych zbiorów opowiadań 2023 roku.

 

Recenzja "City 6. Antologia polskich opowiadań grozy" praca zbiorowa

Wydawca: Forma

Liczba stron: 244

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Premiera: październik 2023 rok

„City 6. Antologia polskich opowiadań grozy” to kolejna odsłona serii, próbującej zmierzyć się z dwoma pojęciami: miastem i grozą. Czytanie zebranych tu tekstów może być dobrą zabawą, przyczynkiem do namysłu na temat różnorodności interpretacji tego samego zadania, a wreszcie także literackim wyzwaniem. Jeśli spojrzeć na cały projekt przekrojowo, okaże się bowiem, że samo rozumienie tytułowych tematów ewoluowało w sposób znaczący. Miasto nie jest w najnowszej odsłonie tylko przestrzenią obwarowaną pewnymi granicami fizycznymi, społecznymi i kulturowymi. Podobnie groza przekształciła się z tajemnicy i mroku, w budowanie nowych światów, bez wyraźnie zaznaczonych konturów. Jest strasznie, magicznie, a czasami też nostalgicznie. I bardzo mi się to podoba.

Wśród autorów 22 zebranych tekstów możemy znaleźć osoby kojarzone z tą serią od początku jej istnienia (Kazimierz Kyrcz Jr czy Dariusz Muszer), twórców dobrze znanych fanom literatury gatunkowej (Aleksandra Bednarska, Anna Musiałowicz, Krystian Janik), pisarzy niszowych (Beniamin Koffe, Michał Zagajewski), a nawet panią Martę Radomską, która do tej pory rozwijała się głównie w segmencie literatury kobiecej. Już taki dobór głosów zwiastuje, że „City 6. Antologia polskich opowiadań grozy” to zbiór różnorodny. I w tym wypadku nie jest to wada. Odmienne wizje, nastroje, bohaterowie, nie przytłaczają czytelnika, ale wręcz przeciwnie – intrygują wzajemnymi, nieoczywistymi powiązaniami.

Pierwszym motywem obecnym w kilku opowiadaniach, jest miasto jako twór żyjący, posiadający własne zdanie i umiejący je wyłożyć. W „Piasku pod powiekami” Aleksandry Knap matka i córka uciekają z pewnej kolonii, w której pracowały po 12 godzin dziennie. Tak dotarły do miasta bez ptaków, gdzie mieszkańcy nie muszą martwić się sprawami zawodowymi a mięso nie pachnie tradycyjnie. A to dopiero początek, bo to miejsce ma swoje głębsze tajemnice i bardzo chętnie wytycza nieuchronny los ludzkim istnieniom. Podobnie postępuje Miasto z opowiadania „Miasto, Masa, Multiplayer” Dariusza Barczewskiego. W tym wypadku człowiek przybywający ze wsi rozpoczyna nowy rozdział życia od gwałcenia i mordowania. W pewnym momencie mówi „Miasto spadło na mnie niczym lawina i nigdy nie przestałem doświadczać jego ciężaru” i dalej „Ja, patrząc na miasto z samego dołu, zza transparentnych firanek przytłoczenia, dostrzegałem coś zupełnie innego. W moich oczach — już nie miasto, a Miasto — było czymś perwersyjnym, przerażającym, ale nade wszystko: samodzielnym, niezależnym od mieszkańców i ich megalomańskich ambicji; gargantuicznym megalodonem pozwalającym chmarom małych rybek pływać pomiędzy swoimi zębami”. W tym kontekście wypowiada się także Anna Szczęsna, u której miasto wymierza kary i nagradza oraz Flora Woźnica, pokazująca, że pewne cykle lubią się powtarzać, a tradycja zastępowana nowym budownictwem, wcale nie musi się tak łatwo na to zgadzać.

Miasto to dla kilku autorów siedlisko niebezpiecznych, tajemniczych obiektów. Już na samym początków poznajemy wizję Beniamina Koffe, który między blokami sytuuje blaszak. Udający się do niego bohater zmienia się w Iron Mana, dowodząc, że miasto po raz kolejny ma wiele wspólnego z przemocą. Równie zły jest szpital z tekstu Tomasza Ciastonia „Istota Bólu”. Tadeusz Oszubski z kolei opisuje Miejski Dom Kultury, w którym starodawny fortepian pozwala przenieść się do innego świata.

Kilku autorów widzi w mieście kryjówkę dla osób lubiących naginać prawo. Aleksandra Bednarska w „Wszystkie oczy patrzą” rozpisała opowieść gangsterską. Marcin Rojek w „Ja tylko chciałem pomóc” portretuje mężczyznę, który postanowił ulżyć w cierpieniu nieznanej dziewczynie przy wykorzystaniu cegły. Jest też Marta Radomska i jej „Blackout”. Pozornie, miasto jest tu labiryntem komunikacji miejskiej, w którym trudno się czasami połapać. Ostatecznie okazuje się, że nawet autobus jadący w niepewnym kierunku może być lepszy, niż wyjście na zacienione ulice i skwery.

W „City 6. Antologia polskich opowiadań grozy” znajdziemy też inne pomysły, gatunkowe wycieczki i style pisania. Dla Krzysztof Maciejewski miasto jest miejscem osamotnienia, Michał Gorzyna wstawia do pewnego pokoju portal do innego wymiaru, zaś Michał Zagajewski łączy czarny kryminał z tradycyjnym rozumieniem literatury grozy. Która z tych wizji jest mi najbliższa? Na pewno polubiłem opowiadania Anny Musiałowicz oraz Pawła Lacha. Ale nie tylko ich. Z drobnymi wyjątkami, wszystkie teksty zamieszczone w tomie naprawdę trzymają wysoki poziom. Polecam z czystym sercem.