Wydawca: Prószyński i S-ka
Liczba stron: 576
Oprawa: miękka
Premiera: 26 października 2017 r.
„Grace
i Grace” to książka wyjątkowa w dorobku pisarskim Margaret Atwood. Stanowi ona
zbeletryzowaną opowieść o autentycznych, choć nie do końca wyjaśnionych, losach
młodej i ponętnej kobiety, rozgrywającą się w epoce wiktoriańskiej.
Tą
sprawą przez wiele lat żyła cała Kanada. 23 lipca 1843 roku zamożny właściciel
posiadłości Thomas Kinnear oraz
jego gospodyni i jednocześnie nałożnica Nancy Montgomery zostali zamordowani. Sprawcami byli zatrudnieni u
zabitego stajenny James McDermott i pokojówka – 16-letnia Grace Marks. Pikanterii
wydarzeniom dodawał fakt, że Nancy była w ciąży, sprawcy zaś zbiegli do Stanów
Zjednoczonych w strojach skradzionych z miejsca zbrodni, co stało się zalążkiem
pogłosek o ich płomiennym romansie. Po namierzeniu i schwytaniu uciekinierów,
odbył się szybki proces, w którym oboje oskarżonych został uznanych winnymi i
skazanych na śmierć. Wykonano jednak wyłącznie wyrok na Jamesie, gdyż Grace
dzięki swojemu wdziękowi i niewinności zyskała spore grono popleczników, coraz głośniej
nawołujących o jej uniewinnienie. Tak właśnie Grace Marks została skazana na
dożywocie, które ostatecznie skończyło się na blisko trzydziestu latach
spędzonych w więzieniach i szpitalach psychiatrycznych.
„Grace i Grace” nie jest typową biografią, to wielowymiarowy
portret człowieka nie mogącego odnaleźć się w rzeczywistości. Jest to opowieść
o kobiecie samotnej i zagubionej, a jednocześnie konsekwentnej i niezależnej. Historia opowiedziana przez Margaret Atwood to
literacka fantazja podszyta faktami, na temat ludzkiego opuszczenia i
niemożności znalezienia w drugim człowieku czegoś pewnego, co mogłoby stanowić swoistą
morską latarnię, punkt odniesienia i miejsce, skąd wiedzie droga do szczęścia i
stałości. „Grace i Grace” to też historia o latach upokorzeń,
goryczy, i niespełnionych pragnień, o niezrozumieniu siebie i innych, o odrzuceniu
i konsekwencjach tego odrzucenia, które choć przy każdym człowieku jest inne,
zawsze sprowadza się do jednego – do wielkiej samotności.
Czy Grace Marks była opętana
czy może psychicznie w pełni zrównoważona? Autorka w celu wyjaśnienia tego
wątku powołuje do życia postać Simona Jordana - dobrze
zapowiadającego się specjalisty od chorób umysłowych, który przez ponad pół
książki przesłuchuje Grace, pragnąc dowiedzieć się więcej o jej ewentualnym
obłędzie. Teraźniejszość
miesza się z przeszłością, świat dzisiejszy odgrodzony okienną szybą od czasów
minionych, jeśli w ogóle istnieje, przypomina metafizyczny trans z jego
poćwiartowanym sensem, płynnością i wynaturzeniem. Autorka barwnie i finezyjnie
opisuje relacje łączące główną bohaterkę z otoczeniem, z przyjaciółmi z dawnych
lat, z lekarzami, domokrążcą czy Panami.
Margaret Atwood bawiąc się konwencją, nie spoczywa tylko na tworzeniu
interesujących i złożonych portretów, wychodzi poza utarte schematy i kreuje
postać wyjątkową. Grace wymyka się tradycyjnym kliszom nakładanym na bohaterki
literackie - kobieta anioł/kobieta demon. Dzięki umiejętnej narracji, te dwie
figury przeplatają się w jednym ciele i duszy. Dla wielebnego i jego stronników
Grace jest postacią czystą i niesłusznie skazaną, z kolei wśród przeciwników
uchodzi za wcielenie demona, femme fatale, która z premedytacją rozkochała w
sobie Jamesa i skłoniła go do popełnienia zbrodni w imię zazdrości. Kanadyjska pisarka kreśli obraz człowieka jako
byt pełen wątpliwości, wciąż poszukujący prawdy o świecie i o sobie samym,
jednocześnie mimo swojego zagubienia, gorąco wspierany przez jednostki, od
których wsparcia nie należało się spodziewać. Autorka pokazuje rozterki i
grzech Grace, nie szczędząc pogodnych słów i niewinności jaka od niej bije. Wydaje się, iż pomiędzy autorką a jej bohaterką trwa
bezustanne napięcie oczekiwania i zaskoczenia, a mowa nigdy nie oddala się
zbytnio od nadającego jej sens milczenia. Na tej właśnie płaszczyźnie, głębiej
może i mocniej niż w rozsianych tu i ówdzie pojęciach i rekwizytach, w badaniach
mózgu i mesmeryzmie, ujawnia się w twórczości Margaret Atwood nie tylko
fascynacja nauką i kobiecością, ale także ponadprzeciętny talent do opisywania
tego, co gołym okiem niewidoczne. Autorka w bardzo dwuznaczny
sposób opowiada o kobiecości – ponurej i czasami obłąkanej w swym
okrucieństwie, a z drugiej strony cechującej się dobrocią i delikatnością, na
przekór temu, że codzienność te pozytywne przymioty wciąż osłabia. „Grace i
Grace” to z jednej strony manifest rozmyślnego kobiecego indywidualizmu, z
drugiej świadectwo bezradności, którą trzeba całe życie umiejętnie kryć za
fasadą wewnętrznej siły. Bo choć jak mówi sama bohaterka „wina bierze się nie z
tego zrobiłeś, ale z tego, co inni zrobili tobie”, to tak naprawdę tylko jej
wewnętrzne samozaparcie, pozwala przetrwać w tym trudnym świecie.
Książkę cechuje inteligentna fraza, stopniowanie napięcia, budowanie
przekonujących i wielowymiarowych postaci pierwszego i drugiego planu, a nade
wszystko wyrafinowanie i smak narracji tak bardzo niewspółczesnej, dostosowanej
do epoki którą odtwarza. To wszystko czyni z tej książki swoisty relikt literacki
na współczesnej niwie. Autorka wie, jak przykuć uwagę do detali, często bardzo
szczegółowych i wiernie oddających minione czasy, ale zdaje sobie również
sprawę z tego, kiedy trzeba zwieść zbyt pewnego siebie czytelnika. Ujmująca jest w niej nie tylko
subtelna historia, ale także wielobarwność formalna, w której pisarka posługuje
się różnymi stylami literackimi – listami, wspomnieniami, wycinkami artykułów,
psychoanalizą medyczną. Margaret Atwood jak mało kto potrafiła stworzyć wielką
prozę osadzoną w wiktoriańskim klimacie, który czuć w każdym zdaniu, w każdym
słowie wypowiedzianym przez bohaterów. To wiarygodna i osobista proza, jedna z
ciekawszych książek jakie dane było mi ostatnio czytać.
