Liczba stron: 414
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
Z debiutami, szczególnie zaś debiutami polskich pisarzy bywa różnie. Większość z nich stawia na efekciarstwo – tak fabularne, jak i stylistyczne. Żeby wyróżnić się z tłumu trzeba nieco zagmatwać intrygę, wepchnąć w usta bohaterów rynsztokowy język, postawić milion kropek tam, gdzie myśli płyną bez ładu. W myśl tej tendencji debiut winien być prowokacyjny, trudny formalnie, a już koniecznie niejednoznaczny. Tylko taka książka ma szansę na odpowiednią atencję. Jest jednak pewna grupa autorów i odważnych wydawców, którzy nie potrzebują medialnych argumentów. Wychodzą oni z założenia, że dobra książka obroni się sama, niezależnie od rozpoznawalności autora czy odniesień do najbardziej aktualnych tematów literackich.
Jedną z takich książek jest „Niejedno” Barbary Woźniak. Autorki do tej pory zupełnie nieznanej. Jako absolwentka Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego publikowała dotąd tylko pozycje naukowe, szczególnie związane z gerontologią. To jej zamiłowanie do badania tematyki osób starszych jest mocno obecne w powieściowym debiucie. Bohaterem jest tu Szymon, filozof, wykładowca etyki troski na uniwersytecie. Postanawia on powrócić do rodzinnego Tarnowa, by zająć się chorym na Alzheimera ojcem.
Co od razu zwraca uwagę to właśnie dobór bohaterów. Tych jednostkowych mamy dwóch – obu męskich. Wcielenie się przez kobietę w rolę mężczyzny już wiele razy kończyło się powielaniem krzywdzących stereotypów lub nadmiernym uproszczeniem warstwy psychologicznej. Żeby zrobić sobie jeszcze bardziej pod górkę, Barbara Woźniak panów przypisuje do odmiennych pokoleń. Szymon ma 53 lata, a jego ojciec około osiemdziesiąt. Są więc to bohaterowie z określonym doświadczeniem życiowym, skłonni do podsumowań, rozliczeń, rewizji i przeglądów przeszłości. Mało interesuje ich to co dzieje się obecnie w polityce czy na rynku nowych technologii. To nie są ludzie obarczeni młodzieńczym narcyzmem. To mężczyźni, którzy swoje w życiu przeszli, wiele rozumieją, choć nie zawsze muszą o tym wprost mówić.
Barbara Woźniak zaryzykowała opisując stan wewnętrzny ludzi, którymi nigdy nie będzie. Jej książka nie nosi znamion autobiografizmu, a mimo to trudno jej zarzucić jakiekolwiek niespójności czy niedojrzałość. „Niejedno” posiada także jeszcze jedną cechę, której większości debiutantom brakuje – aby pisać dobrze, trzeba mieć coś do powiedzenia i to raczej coś swojego, niż podebranego z ogólnodostępnego źródła. Materią, na której autorka zawiesza swoje zainteresowanie jest oczywiście kwestia powinności wobec starszego pokolenia. Punktuje to nie tylko w relacjach łączących głównych bohaterów, ale także podczas wykładów prowadzonych przez Szymona. Porusza on tam wiele ciekawych problemów, przedstawia niejednoznaczne zadania, które komentowane przez studentów, pokazują różnice w myśleniu młodego pokolenia i osób lepiej znających życie.
„Niejedno” nie jest jednak wyłącznie pomysłowym studium starzenia się i wyzwań stojących przed człowiekiem w obliczu choroby oraz zapominania. To też wyjątkowa refleksja nad językiem – jego złożonością, użytecznością i mocą. Szymon wielokrotnie podkreśla, jak błędne nazwanie zjawiska może krzywdzić inne osoby. W innym miejscu odnosi się także do tego, jak łatwo jest błędnie zinterpretować słowa pisane w smsach. Ale zbawcza moc zdań to nadal nie wszystko. Autorka wikła nas w intertekstualną grę, gdzie co chwile możemy natknąć się na cytat ze Świetlickiego czy tytuł piosenki Cohena. Podrzuca też całe morze lektur, które tworzyły i nadal kreują osobowość jej bohaterów. Ta warstwa książki domaga się głębszego rozpoznania i kolejnego czytania.
Powieść Barbary Woźniak świetnie sprawdza się jako kameralny szkic porządkowania bądź odkrywania własnej tożsamości. To pokoleniowy dialog, w którym nic nie jest takim, jakim może nam się wydawać. To też książka wielu wątków – nostalgii przechadzania się po dawno nieodwiedzanych miejscach, relacji rodzica z córką, podejścia kadry zarządzającej oświatą do kwestii etycznych. A to raptem kropla w morzu tego, co autorka nam proponuje. „Niejedno” to przykład prozy ujmującej czytelnika przewrotnością narracji, zmyślnie lokowaną intertekstualnością, profesjonalnym wyczuciem języka. Takich debiutów oczekuję od polskich autorów.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz