Recenzja "Wyznanie maski" Yukio Mishima

Wydawca: PIW

Liczba stron: 240

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Premiera: 15 kwietnia 2019 r.

Inicjacja w życiu człowieka jest procesem szalenie ważnym, kluczowym przystankiem na drodze jego wewnętrznego rozwoju. Pojęcie inicjacji rozumiane jest jako swoisty „początek” oraz „wtajemniczenie”. W szczególności  odnosi się ona do tematu dojrzewania i miłości, ale także styczności po raz pierwszy z poważną chorobą czy śmiercią. W cywilizacjach plemiennych inicjacja była jedną z form obrzędów przejścia, najczęściej łączącą się z przyjęciem adeptów do grona dorosłych. Rytuał ten, zwykle otoczony atmosferą tajemniczości i magii, wiązał się z uzyskaniem odpowiednich praw, ale jednocześnie także z koniecznością wzięcia na swoje barki dodatkowych obowiązków. Ten obrządek, który nie zawsze kończył się przecież sukcesem, tak jak w naturze, może dokonać się również na gruncie literackim.

Prób tekstualnego wyrażenia procesu inicjacji było wiele. Treść takiego tekstu zakłada dążenie głównego bohatera, który często jest także narratorem, do poznania samego siebie. Robi to na ogół poprzez rozważanie własnych doświadczeń, analizę popełnionych błędów i pogłębioną refleksję, na temat własnych pożądań. Inicjacja odnosi się bowiem silnie także do tematu badania własnej seksualności i drążących umysł popędów. Taką formę przyjmuje także kluczowa dla rozwoju kariery książka Yukio Mishimy „Wyznanie maski”. 

W tej częściowo autobiograficznej powieści przyglądamy się dorastaniu alter ego samego autora. Już w pierwszej części Mishima przywołuje wspomnienia związane z odkrywaniem własnej tożsamości seksualnej. Przygląda się zabawom w przebieranie się za iluzjonistki, zachwytom nad sprężystością ciał robotników wybierających nieczystości z ustępów, także nad  entuzjastycznymi obserwacjami elegancko ubranych konduktorów, czy spoconych wojskowych. To właśnie te obrazy utwierdzają w umyśle młodego chłopca atrybuty pożądanego ciała. To także one stanowią zalążek kolejnych wydarzeń, w tym fascynacji kolegą z klasy  – Omim. Istotnym elementem stylu Mishimy są drobiazgowe opisy małych zdarzeń, drobnych faktów, rzeczy (skórzane rękawiczki, ślady stopy na śniegu), gestów, ruchów i spojrzeń nad którymi autor się zatrzymuje i odkrywa w nich ważne znaczenia. W szczególności odnosi się to do kontemplacji piękna męskiego ciała. Tak na przykład pisze o Omim w jednej ze scen: „Kiedy zaczął podciągać się na drążku, mięśnie jego rąk znacznie się powiększyły, a ramiona spęczniały niczym letnie chmury. Kępy włosów pod pachami nakładając się na siebie, stały się teraz ledwie widocznymi czarnymi cieniami. Jego piersi otarły się wysoko o drążek i delikatnie zadrżały”. 

„Wyznanie maski” są zatem książką dotykającą trudnego tematu homoseksualizmu. Klasę autora najlepiej możemy dostrzec, gdy weźmiemy pod uwagę kompleksowy charakter opisu rodzących się w nim wątpliwości. Choć Mishima czuje pociąg do męskich cech charakteru i siły fizycznej, już jako nastolatek zaczyna rozważać bliskość z kobietami. Zaczyna się od pocałunku z kuzynką, a kończy na długiej relacji z siostrą kolegi: Sonoko. Narrator bada swoje uczucia, poszukuje w tej przyjaźni pierwiastka seksualnego, analizuje możliwość zawarcia małżeństwa. Ich początkowo jawne, później skrywane spotkania (gdy Sonoko jest już zamężna) trwać będą aż do kluczowej dla tej powieści sceny. Podczas jednej z rozmów, zamiast słuchać swojej towarzyszki, narrator oddaje się obserwacji umięśnionego klienta restauracji. Wyobraża sobie przy tym krwawą scenę, w której mężczyzna jest dźgany nożem. W tym momencie ostatecznie dociera do niego, że konstrukcja kłamstwa w jakim żył rozpadła się na drobne kawałki. Zrozumiał także, że to nie tylko homoseksualizm, ale również sadomasochizm, kieruje jego popędami. 

Choć „Wyznanie maski” są jedną z pierwszych prób literackich Mishimy, już w niej odnaleźć możemy charakterystyczne dla jego pisarstwa cechy. Logika, racjonalizm, skondensowana do maksimum myśl, napięcie dramatyczne i patos eksponowane są tu w różnych miejscach i formach. Mishima pięknie podkreśla także znaczenie natury w rozwoju człowieka („Morska bryza, wyjawiając mi swój nieuchwytny uroczy sekret, przynosiła do mych uszu, jak niewidzialne uderzenia skrzydełek beztroskich owadów”). Najważniejsza jest jednak wiarygodność całej historii, jej terapeutyczny charakter. Mishima był dzieckiem słabowitym, nad którym ciągle wisiało zagrożenie życia, ze względu na słabe zdrowie. To właśnie przez tę atmosferę choroby tak bardzo imponowali mu silni i rośli rówieśnicy. Zdrowe ciało było dla niego czymś pożądanym, nigdy niespełnionym marzeniem. Także kolejne wątki fabularne, razem ze związkiem z kobietą (Sonoko) mają swoje podłoże w życiorysie autora. 

Wywód przedstawiony w tej sfabularyzowanej historii przeszedł do historii literatury jako pionier całkowitego zerwania z omote, czyli tego wszystkiego, co na zewnątrz i co musi być w Japonii bardzo uporządkowane. Mishima odłącza się od fasady ‘normalnego’ pisarza, wchodzi pod prąd oczekiwań społecznych. „Wyznania maski” są więc nie tylko interesującą powieścią, ale także szczerym poszukiwaniem swojej tożsamości i odważnym krokiem w walce o wolność, tolerancję i akceptację. Przy tym także jedną z najpiękniejszym powieści inicjacyjnych jakie dane mi było czytać. 

 Ocena:

Recenzja "Dora Bruder" Patrick Modiano

Wydawca: Sonia Draga

Liczba stron: 184

Oprawa: twarda

Premiera: 10 kwietnia 2019 r.

Podstawowe pytanie jakie czytelnik powinien zadać sobie podczas lektury „Dory Bruder” brzmi: o czym jest ta książka? Czy o tytułowej zaginionej dziewczynce, o której autor dowiedział się z notatki prasowej zamieszczonej 31 grudnia 1941 roku w „Paris-Soir”, czy może jednak o czymś zgoła odmiennym. Inaczej mówiąc, ile jest Dory Bruder w „Dorze Bruder”?

Zaczyna się jak w książce detektywistycznej. Autor odnajduje notatkę w starym numerze  „Paris-Soir”, informującą, że w Paryżu zaginęła Dora Bruder. Ta informacja jest dla autora przyczynkiem do poszukiwań tożsamości swojej bohaterki: informacji o jej rodzicach, szkole w której się uczyła, religii do której się przyznawała i wielu innych. Podąża śladami wyrywkowych wiadomości znalezionych w prasie, raportach policyjnych, listach. Odtwarza jej losy, odwiedza miejsca w których przebywała, umiejscawia jej historię na tle tej wielkiej Historii XX wieku. Pozornie zatem wszystko się zgadza, wygląda jak zbeletryzowany reportaż z poszukiwań. Tylko że to jest Patrick Modiano, Noblista, od niego można spodziewać się więcej i faktycznie to więcej w „Dorze Bruder” otrzymujemy.

Przede wszystkim zacznijmy od małego szufladkowania. Proza Modiano zaliczana jest do nurtu powieści pisanych po Zagładzie. Choć autor sam II wojny światowej nie doświadczył, wciąż przewija się ona na kartach jego książek. Podobnie jak u Raymonda Queneau, Georgesa Pereca i Winfrieda Georga Sebalda (nieprzypadkowo wymienianych w książkach Modiano) można w tym wypadku mówić o pamięci odziedziczonej. Historia, a właściwie sam proces jej tworzenia, jest dla autora „Willa Triste” tak samo ważny, jak topografia miasta, po którym poruszają się jego bohaterowie. To zamiłowanie do sentymentalnych powrotów wynika wprost z biografii pisarza. Jako syn Louise Colpijn, damy, która w okresie wojennym poruszała się w kosmopolitycznym półświatku, a także Alberta Modiano, kolaboranta, w swojej twórczości wciąż wraca do tematu rodzinnych doświadczeń przekazanych w formie uciążliwego bagażu. I tak Paryż w jego opracowaniach widzimy jako zbiór luźno powiązanych, dla nas anonimowych miejsc, głównie wątpliwej jakości hotelów, opuszczonych kawiarni, w których niegdyś toczyło się życie cyganerii, czy świątyń, internatów lub miejsc usługowych, obecnie zastąpionych ponowoczesnymi obiektami. Narrator trafia do tych destynacji już po okresie ich świetności, gdy magia retro zdążyła ustąpić miejsca technologii. Te geograficzne praktyki noszą tutaj wymiar przede wszystkim mnemotechniczny i doskonale podkreślają sentyment Modiano do realiów funkcjonowania jego rodziców. Jest w tej książce także szalenie ważna scena transportu młodego autora i jego ojca przez policyjną furgonetkę. Historia toczyła się w latach sześćdziesiątych i była pokłosiem niezapłaconych alimentów. Zdarzenie to stanowi ponowienie sytuacji z okresu okupacji, gdy Albert zdołał wykupić swoją wolność, unikając w ten sposób przewiezienia do obozu w Drancy. Autor przywołując te sceny sygnalizuje nam swoją strefę dyskomfortu, szczelinę w historii rodziny, która nie daje mu spokoju aż do tego stopnia, że wraca do niej w większości swoich książek. Proza Noblisty jest bowiem jednym wielkim procesem, w którym te same wydarzenia, miejsca i postaci pojawiają się w różnych powieściach i egzystują jak swoiste widma przeszłości.

„Dora Bruder” jest ważną książką w dorobku pisarza. Pisana w latach 90. powieść stanowi punkt odniesienia dla dalszej jego twórczości. To w tej niewielkiej historii dostrzec możemy wszystkie istotne elementy tworzące artystyczną wizję autora „Perełki”: szczegółową antropologię ulic miasta, anatomię pamięci indywidualnej, interesujący sposób literackiego użycia materiałów i przedmiotów archiwalnych, także metod prowadzenia osobistej narracji wpisanej w opowieść fabularyzowaną. Modiano pisze językiem przezroczystym i przystępnym dla większości czytelników. Unika wszelkich stylistycznych ozdobników, stawiając jednocześnie na zwięzłość i precyzję słowa.

Metoda Modiano polega także na wzbudzaniu w czytelniku stano permanentnego zaniepokojenia. Ma to oczywiście związek z nierozwiązywalnymi fabułami, ale także z niedopowiedzeniami jakie autor stosuje we wplecionych wątkach autobiograficznych. Trzeba zauważyć, że te fabuły o charakterze emocjonalnej pułapki, są zaczerpnięte jakby wprost z literatury popularnej, przybierają tu jednak cechy pretekstu. Kluczem interpretacyjnym jest szlak związany z odkrywaniem aspektów własnej, bądź też cudzej tożsamości. W tym też zasadza się trudność tej prozy, w jej analitycznej strukturze i nastawieniu do wnikliwość czytelniczą. Jest tu bowiem całe morze komponentów, które przy bliższemu przyjrzeniu zaczynają zastanawiać: ot chociażby wątpliwości w adresach, mała wiarygodność danych historycznych (poddawanych ciągłej krytyce przez samego autora) czy szczegóły topograficzne Paryża powiązane z rewolucją architektoniczną miasta. Jest więc to trudna literatura, mimo że pozornie oczywista. Raczej dla uważnego czytelnika ceniącego sobie kontemplowanie przeszłości.

Ocena:

Recenzja "Klub snów" Katarzyna Michalczak

Wydawca: Cyranka
 
Liczba stron: 302

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Premiera: 15 maja 2019 r.

„Klub snów” jest debiutem szczególnym. Już dawno nie czytałem zbioru opowiadań, który tak mocno zagłębia się w poetykę snu. Czytając miałem momentami wątpliwości, co jest jawą, a co rzeczywistością już nie jest, choć trzeba też przyznać, że doprecyzowanie tej kwestii nie jest kluczowe w kontekście całej historii. Śnienie zdaje się być zresztą samoistnym bytem, odrębnym bohaterem, w którym ukryte są wszelkie przedstawione wydarzenia i osoby. Właściwie każda zaprezentowana tu historia, oparta jest na pomyśle leniwie snującej się opowieści, w której konwencjonalna fabuła, umyka w jakiś trudny do zdefiniowania, nostalgiczny stan. 

Narratorami opowiadań zebranych w tym zbiorze, zasadniczo są kobiety: raz młodsze, w wieku szkolnym, innym razem nieco starsze, budujące swoje związki, są też staruszki, uzupełniające obraz przemijania naszego gatunku. W tym zestawieniu zasadza się cała siła „Klubu snów”, ale też paradoksalnie i jej słabość, bo przez tę percepcję książka traci nieco na ostrości. Mężczyźni stanowią dla Michalczak tło, często zresztą bardzo niewygodne, a nawet wulgarne. Podobnie jak w jedynym teście, gdzie to właśnie przedstawiciel mężczyzn jest bohaterem – „Geniuszu”. Ostatecznie zatem, „Klub snów” będzie lekturą bliższą kobietom, bo to do ich doświadczeń i przeżyć będzie się odnosić w sposób szczególny.

Przyjmując tak zaplanowany literacki świat, debiutancki zbiór Katarzyny Michalczak można traktować jako mozaikę refleksji o istocie samotności, w tym szczególnym, kobiecym wymiarze. Większość opowiadań łączy bowiem to jedno wspólne uczucie, choć za każdym razem jest ono ukazane z innej perspektywy. Najbardziej poruszające są te teksty, gdzie bohaterkami są dziewczynki („Bad command or file name”, „Śniło mi się, że spadałaś w przepaść”). Ból młodych istot, tak bardzo niedostosowanych do trudów tego świata, został tu nakreślony bardzo wiarygodnie. Zagubienie miesza się z wiarą we własne autorytety, zaś niepewność związana z obraniem właściwej drogi – z fundamentem swojej wiary. W jednym z tekstów narratorka mówi wprost „Kochałam Boga, chodziłam do kościoła i jeśli popełniłam jakiś grzech, od razu się z niego spowiadałam”, ukazując nam tym samym filar, do którego odwoływać się będzie także później. Pochłonięte bezgranicznym zaufaniem w piękno świata istoty, Michalczak konfrontuje z różnymi trudnościami. Proces inicjacji socjalnej będzie wyboisty, nie zabraknie przemocy, kłamstw, odtrącenia. Tak właśnie rodzi się psychika osób, które później, już jako dorosłe kobiety, nie będą dostosowane do ról społecznych, jakie przyjdzie im pełnić. Raz wytworzoną traumę wykluczenia bardzo trudno przekuć później w stabilność. Jest to o tyle ważne, że pisarka nie zostawia swoim postaciom miejsca na jakiś alternatywny wspornik. Istotą ich dążeń jest budowanie relacji, które raz zranione, nigdy już nie przyjmą optymalnego kształtu.

„Klub snów” jest więc trudną książką dla kobiet i o kobietach, choć także mężczyzna może tu dostrzec cenny pierwiastek swojego otoczenia. Trudną, przede wszystkim dlatego, że tak namacalnie prawdziwą. Michalczak wprowadza do swojej prozy wiele niejasności i metaforyki, co tylko rozszerza możliwości interpretacyjne książki. Ma też tendencję, do kreowania udanych portretów psychologicznych i rzetelnego ukazywania niedostatków otaczającego nas świata. Jest to też zbiór podporządkowany kluczowym kwestiom społecznym współczesności: problemów dojrzewania, kryzysu wiary, nadszarpniętego zaufania, oparcia w rodzinie, starości, odchodzenia, intymnemu mikroświatowi ciała. Perspektywa poetyckiego snu zderza się tu z perspektywą konkretu relacji. Jest więc jak w życiu, gdzie niewygodne zdarzenia chcemy schować za fasadą zapomnienia.

Podoba mi się w tej książce dosłowność w nazywaniu emocji, ale także brak epatowania banalnymi uczuciami. Niezwykle trudno jest napisać ciekawy zbiór tekstów, w których brakuje jakiegoś wielkiego wydarzenia, jakiejś intrygi, która przykuwała by uwagę. „Klub snów” udowadnia, że nawet tam, gdzie pozornie nie dzieje się nic, może dziać się bardzo wiele. I to w różnych odcieniach, opowiedzianych różnym językiem. To naprawdę całkiem udany debiut. Czekam na więcej.

Ocena:

Recenzja "Aleja potępienia" Rober Zelazny

Wydawca: Dom Wydawniczy Rebis

Liczba stron: 208

Oprawa: zintegrowana

Premiera: 29 maja 2019 r.

Twórczość Rogera Zelaznego można określić mianem literatury osobnej, mimo jej popularnego wymiaru. Choć nie brakuje takich, którzy prozę Amerykanina kojarzą głównie z charakterystycznym zapisem dialogów, to każdy bardziej uważny czytelnik dostrzeże tu niepowtarzalny styl, na który składają się: wartka narracja, naturalistyczne i pozbawione emocji pejzaże przemocy i czyhające za każdym rogiem poczucie beznadziei i desperacji.

„Aleja potępienia” jest interesującym przykładem budowania frazy o życiu po końcu świata. Ta nowa rzeczywistość, przedstawiona jako miejsce pełne olbrzymich pająków, węży, smrodu i zgnilizny, a właściwie nawet nie sama rzeczywistość a zmiana, jaka się w niej dokonała, nie dotyczy wyłącznie uniwersum, ale przede wszystkim relacji społecznych i interpersonalnych mieszkańców. W tym całym spustoszonym krajobrazie Zelazny koncentruje się na ludziach, zestawiając w sposób kontrastowy misję Czorta Tanner (przewiezienie antidotum z LA do Bostonu) z samą przeszłością bohatera i zachowaniami znacznej części ocalałej ludzkości.

Świat powieści Zelaznego to ziemia bez Boga, zaludniona jednak jego dziećmi. Czasami takie osierocone dziecko niebios samo dla siebie jest arbitrem, co w konsekwencji może powodować powstanie Czorta. W tym konkretnym przypadku Czorta Tunnera. Jest to psychicznie nierównoważony odrzutek o surowych manierach i skłonności do niekontrolowanego gniewu. Czort zawarł umowę z rządem Kalifornii – w zamian za zapomnienie jego win, musi przejechać pełną niebezpieczeństw Aleją Potępienia, by dowieźć na czas lekarstwo dla mieszkańców Bostonu, gdzie szerzy się zaraza. Tak oto wielokrotny morderca, złodziej, szabrownik i oszust staje się ostatnią deską ratunku dla ludzkości. Jego czyny stawiają go wprawdzie na marginesie człowieczeństwa, ale im dłużej mu się przyglądamy, im lepiej go poznajemy, tym bliższy nam się staje. W ten sposób Zelezny skraca dystans między zwykłym człowiekiem a psychopatycznym zabójcą. Tu nawet nie chodzi o to, że autor analizuje w jakiś sposób powody zapędów swojego bohatera. Chodzi raczej o badanie postaw ludzkich w obliczu kataklizmu, o moralny wymiar zbrodni dokonywanych przez całe społeczeństwo. W tym aspekcie „Aleja potępienia” dobrze ukazuje całą problematyczność tego, co nazywamy „człowieczeństwem”.

Przede wszystkim jednak książka Rogera Zeleznego jest ciekawą przygodą. Świat wykreowany przez autora zamiast barokowego przepychu i kosmicznego chaosu, oparty został na minimalizmie. Droga którą przemierza Czort, miasteczka które odwiedza, napotkane osoby – we wszystkim możemy dostrzec więcej pustki, niż wypełnienia. Zelezny skupia się na bezkompromisowym wymazywaniu całych kategorii rzeczy, stawia na redukcję i kurczenie rzeczywistości. Dzięki temu jeszcze lepiej obserwujemy odbarwienia i stratę kształtów, a wraz z nimi zanikanie wielu odcieni uczuć, w których jedynym pewnikiem pozostaje strach. Lepiej też odczuwamy upływający czas i narastające z każdym dialogiem relacje. Ta powieść tętni przerażeniem, mimo że opisy napotykanych potworów są jedynie namiastką właściwego obrazowania słowem. Autora nie interesuje cierpienie. Dostałeś strzał, umierasz i pamięć o tobie zanika. Tu nie ma miejsca na jęki i błagania o litość, na krew i wnętrzności. Trzeba szybko się zbierać i mimo zmęczenia dalej podążać morderczą drogą.

Nie jestem wielkim fanem akcji, krótkich zdań i ciągłej pogoni za wyimaginowanym lekarstwem. Zelezny przedstawia koniec świata jako szalony taniec, który nie daje wytchnienia i powoduje coraz większy zawrót głowy. Sądzę jednak, że pod przykrywką tej dynamicznej i fantastycznej fabuły, udało się autorowi powiedzieć coś jeszcze. Coś o nas samych i naszych skłonnościach do działania w obliczu zagłady – tej dużej, i tej zwykłej, codziennej. Cenię sobie „Aleję potępienia” zarówno ze względu na jej walory czysto rozrywkowe, jak i wymiar społeczny. Bo sztuką jest napisać ciekawą fabułę, która przy okazji nie będzie kolejną powiastką o zabijaniu, przyprawioną szczyptą patosu.

Ocena:

Recenzja "Czekaj, mrugaj" Gunnhild Øyehaug

Wydawca: Pauza

Liczba stron: 288

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Premiera: 27 marca 2019 r. 

Gunnhild Øyehaug w „Czekaj, mrugaj” kreśli nam kilka ciekawych portretów. Jest tu Sigrid, szukająca miłości wielbicielka kina, która zatracając się w świecie osobistych analiz, próbuje oszukać doskwierającą jej samotność. Jest Kåre, który oficjalnie rozstał się ze swoją partnerką, co wcale nie ułatwia mu zawiązywania nowych relacji z kobietami. Trinne to z kolei performerka. Sztuka jest dla niej równie ważna co macierzyństwo, a właściwym środkiem do wyrażenia swoich uczuć jest symbioza tych dwóch elementów życia. Linnea z całego serca pragnie nakręcić film. Jej codzienność wyznaczają poszukiwania właściwych ujęć i spotkania z Robertem – producentem, który boi się jej powiedzieć, że nie uzyskał finansowania jej wielkiego marzenia. Viggo żegluje po opuszczonych morzach rzeczywistości, jest aspołeczny i ciągle próbuje dojść do kompromisu między własnym niezdecydowaniem, a obywatelską koniunkturą. Jest też Elida, która magiczną nicią przypadków została połączona z Viggo. Ich wzajemne zbliżenie jest jednak równie trudne i wątpliwe, jak możliwość opowiedzenia w tym krótkim tekście wszystkiego tego, co Gunnhild Øyehaug chciała nam przekazać.

Ci wszyscy ludzie, te tysiące życiorysów, które kryją się za przywołanymi na kartach tej powieści maskami, żyją po to, by tęsknić. Każdy tęskni za czymś innym. Raz będzie to kobieta, innym razem autor książki, zagubiony ząb, kolega z lat młodzieńczych, beztroska, wolność, brak odpowiedzialności. Ale ta tęsknota jest tylko przykrywką. Ma za zadanie kamuflować różnego rodzaju niesprawności, niedociągnięcia, niedopasowania bohaterów, do pełnienia określonych ról społecznych. Choć postaci Øyehaug przebywają w różnych miejscach, a akcja rozciąga się na różnych przestrzeniach czasowych, każda osoba stoi tu przed próbą zdefiniowania tego, co naprawdę czuje i czy przypadkiem doświadczane deficyty nie są efektem braku oparcia. A może jest właśnie odwrotnie, może to właśnie kontakty z innymi wytrącają bohaterów z duchowej jedności. W tym sensie najważniejsze wydaje się pisanie o przestrzeni wewnętrznej równowagi. Gunnhild Øyehaug bardzo wierzy w ludzi, więcej, ona ich dosłownie kocha. „Czekaj, mrugaj” pozostawia nas z głębokim przekonaniem, że bez osoby obok, jesteśmy kimś innym. Autorka w jakimś sensie obala mit osobności, bycia samemu sobie dla siebie samego.

Paradoksalnie harmonijne w tej książce jest to, że te wszystkie historie, te mikroopowieści o próbie definiowania własnego ja, nie splatają się ze sobą. Przynajmniej w tym dosłownym znaczeniu. Akcja „Czekaj, mrugaj” nie prowadzi do z góry określonego punktu. Tu nie będzie mocnego finału, wspaniałego happy endu lub druzgocącego rozstania.  Finis coronat opus. I tutaj ten koniec jest bardzo wymowny, bo spaja w jedną całość tę książkę. Dowodzi, że Gunnhild Øyehaug rozumie naszą codzienną niepewność, wie, że każdy krok może nas nieść w różne rejony życia i że przeznaczenie, jeśli faktycznie istnieje, ma swój pomysł na nasz los. A ten pomysł wcale nie musi ładnie wyglądać. Bo tu nie chodzi o ckliwość czy proste emocje, norweska pisarka opisuje ziemską wędrówkę bez specjalnych upiększeń. Raz na wozie, raz pod nim.

W tym miejscu powinienem napisać, że jest to piękna książka o tożsamości zbudowanej na więcej niż jednym życiowym filarze. Że czasami warto postawić na zmianę perspektywy, by uciec od medialnych stereotypów w świetną prozę. Także, że to nietuzinkowa lektura o szalonym pejzażu ludzkich uczuć. Zamiast tych ciepłych i zasłużonych słów, wolę jednak powiedzieć prosto z mostu. „Czekaj, mrugaj” jest książką potrzebną. Dlaczego? Bo udowadnia, że kompozycja ma znaczenie i że nadal można w tym temacie dorzucić coś od siebie. Bo przypomina, że literatura jest tylko jedną z gałęzi sztuki, a wzajemne przenikanie się różnych form, może prowadzić do efektu synergii. Także dlatego, że autorka posiadła umiejętność sugestywnego opisywania i wykorzystywania przedmiotów codziennego użytku, które w tej prozie zyskują wręcz nadnaturalne  właściwości (wspomniany już ząb znaleziony w rybie, pidżama, lampki wina i wiele innych). Jest więc to książka potrzebna, bo pachnie od niej świeżością, nawet jeśli tematycznie nie wychodzi poza to, co do tej pory w Pauzie się wydawało. A Gunnhild Øyehaug udowodniła mi, że jest pisarką świadomą, wiedzącą co chce osiągnąć. I nawet jeśli czasami się z nią nie zgadzam, jeśli sam napisałbym to inaczej, może mniej koniunkturalnie, to całkowicie kupuję jej artystyczną formę wyrażania siebie. 

Ocena: