Recenzja "Beza" Kinga Kosińska

Wydawca: Biała Plama

Liczba stron: 100

Oprawa: miękka 

Premiera: 2019 r.

Zespół Downa to zespół wad wrodzonych spowodowany obecnością dodatkowego chromosomu 21. Zgodnie z rządowymi statystykami, w Polsce żyje obecnie około 60 tysięcy osób z tą przypadłością. Dzięki badaniom genetycznym liczba mieszkańców z Downem będzie stale spadać. Ma to związek z możliwością wykrycia choroby już w 13, a niekiedy nawet w 11 tygodniu życia dziecka. Prawo polskie w takiej sytuacji przewiduje możliwość wykonania aborcji eugenicznej, na którą coraz częściej decydują się rodzice dziecka. Według danych Ministerstwa Zdrowia na 1042 aborcje dokonane w Polsce w 2016 roku 221 zabiegów przeprowadzono wyłącznie z powodu rozpoznania zespołu Downa. Ta kwestia, jest jedną z kluczowych poruszanych w najnowszej książce Kingi Kosińskiej.

„Beza” jest opowieścią o Iwonie, która ma zespół Downa. Iwona spotyka się ze znajomymi, gotuje w spółdzielni socjalnej, ogląda seriale w telewizji, ale przede wszystkim dużo myśli i jeszcze więcej czuje. Opiekuje się nią matka, która wzięła na siebie odpowiedzialność zaspokajania większości potrzeb córki. Jej nadopiekuńczość z każdą kolejną chwilą będzie stanowiła coraz większy problem w kontaktach obu pań. Iwona potrzebuje bowiem wolności, i to zarówno tej czysto ludzkiej, jak i kobiecej. Chciałaby mieć możliwość chodzenia na spacery, ale przede wszystkim nawiązywania relacji. Tym bardziej, że jako ponad trzydziestoletnia kobieta nigdy nie miała mężczyzny, nie mogła więc rozszyfrować własnej sfery seksualnej. A tych doświadczeń bardzo jej brakuje, mimo że większość społeczeństwa nie bardzo łączy osobę jej ‘rasy’ (słowo użyte nieprzypadkowo, wielokrotnie pada w tekście) z przyjęciem tej roli. Iwona jest więc nie tylko ubezwłasnowolniona, ale także trzymana na smyczy społecznych stereotypów.

Kinga Kosińska daje do myślenia na temat tożsamości osób z zespołem Downa. Ich indywidualności i potrzeb, o których zapominamy. Także przedmiotowego traktowania ze strony wszystkich, nawet bliskich. Szczególnie trudny jest moment, gdy okazuje się, że Iwona jest w ciąży i budzą się w niej matczyne instynkty. Jak z tym wszystkim poradzi sobie jej rodzina? Czy maleństwo będzie tylko kolejną cyfrą w statystyce Ministerstwa Zdrowia? Czy dostanie szanse, na bycie bezą, czy nawet to zostanie mu odebrane? A przecież nie jest to wcale główny wątek „Bezy”, ani jej punkt kulminacyjny. To tylko kolejny kawałek w wielkiej układance skomplikowanego życia Iwony.

Autorka porusza w tej niewielkiej książce bardzo wiele tematów. Rzuca wyzwanie społeczeństwu, bije w telewizję, zupełnie niedostosowaną do potrzeb osób z zespołem Downa, przywołuje promienne przykłady heroicznych wyczynów swoich pobratymców. A wszystko robi to w formie zniewalającej. Kinga Kosińska postawiła na minimalizm, urywane, często nieskładne zdania i niestabilność. Próbuje w ten sposób oddać mechanikę działania mózgu osób z zespołem Downa. Dowodzi w tym wszystkim, że te osoby też mają uczucia, też potrzebują bliskości, pożądania, posiadania, zrozumienia i akceptacji. Przede wszystkim akceptacji. „Beza” należy do nurtu książek, o których zwykło się mówić, że są ważne. I tak jest w istocie, bo porusza jeden z mniej popularnych, a przy tym kluczowych problemów polskiego społeczeństwa. Odczytuję ją nie tylko jako walkę z niezrozumieniem dla osób z Downem, ale też dla wszelkiej maści osób niepełnosprawnych. Często porównuje się polskie książki do innych, bardziej znanych. Mamy już przecież polskich Bernhardów, Mannów czy McCarthy’ch. „Bezy” nie porównań z niczym, bo to proza osobliwa, stanowiąca punkt odniesienia. To do niej niedługo będziemy porównywać inne książki.

Cenię też książkę Kosińskiej za nienachalność i obiektywizm. Tu nie ma z góry narzuconych tez i oceniania, wszystko musimy opowiedzieć sobie ponownie po swojemu. Nie ma też szafowania koniunkturalnymi elementami rzeczywistości ani prostych prób przypodobania się czytelnikowi. Nadaje to „Bezie” cechy prozy głęboko humanistycznej i nieskażonej żadnym niepotrzebnym ozdobnikiem. Ot kawałek życia, w jej specyficznej formie i konturach. Życia cennego, jak każde. I dobrze o tym pamiętać na co dzień. 

Ocena: