Recenzja "Opowieść o dwóch miastach" Charles Dickens

Wydawca: Zysk i S-ka

Liczba stron: 600

Oprawa: twarda

Premiera: 21 listopada 2016 r.

Charles Dickens swoją „Opowieść o dwóch miastach” publikował w 1859 roku na łamach tygodnika „All the Year Round”. Powieść była później wielokrotnie wznawiana i do dzisiaj stanowi jedną z najlepiej sprzedających się książek wszech czasów. Warty odnotowania jest także fakt, że to druga obok „Barnaby Rudge” powieść historyczna brytyjskiego pisarza.

Akcja książki toczy się w XVIII wieku, dokładniej zaczyna się w 1775 roku a kończy na rewolucji francuskiej. Historia rozgrywa się równolegle w dwóch europejskich miastach, Londynie i Paryżu. Jarvis Lorry i Lucie Manette przybywają do stolicy Francji, aby uwolnić uwięzionego w Bastylii doktora Manette, ojca Lucie. Wiele lat uwięzienia i rozłąka z rodziną, przyprawiły doktora o chorobę umysłową. Pod ścisłą pieczą kochającej córki, Manette odzyskuje zdrowie, pamięć i chęć do życia. Jak to czasem w życiu bywa, los jest dla doktora przewrotny. Jego ukochana Lucie wychodzi za mąż za Karola Darnaya, który nie jest tym, za kogo się podaje. Po wybuchu rewolucji Darnay w akcie dobroci, postanawia zostawić swoją żonę z dzieckiem i wraca do Francji, aby pomóc dawnemu rodzinnemu słudze, który został bezzasadnie uwięziony. W Paryżu Darnay trafia do więzienia i po rozpoznaniu zostaje skazany na śmierć. Koniec książki Dickens ułożył w iście romantyczny sposób, którego jednak w tym miejscu nie zdradzę, aby nie psuć lektury tym, którzy jeszcze tego dzieła nie znają.

„Opowieść o dwóch miastach” wyróżnia się przede wszystkim tłem historycznym. Legenda głosi, że Dickens długo przygotowywał się do opisania Paryża, najpierw po nim spacerując, potem wertując stosy książek z biblioteki, przysłane mu na ten cel przez przyjaciela. Autora powieści nie interesowały przyczyny buntu, nie wchodził on w polityczne tło całych zamieszek, i chwała mu za to. Powstanie w tej książce stanowi naturalną konsekwencję wydarzeń jakie ją poprzedziły – ubóstwa, dyskryminacji, wykorzystywania, pomiatania. Warto zwrócić uwagę, że Dickens stara się bronić tych, którzy rzucili się do broni i zaczęli zabijać w imię swojego parszywego losu. Usprawiedliwienie otrzymuje nawet Pani Defarge, która ma poważny powód, aby odpłacać się teraz arystokracji. Nie da się ukryć, że dla Dickensa rewolucja jest swoistą przestrogą dla współczesnych mu Anglików - za popełnione zło trzeba później zapłacić.

Autor opisał te wydarzenia w sposób bardzo obrazowy, akty gniewu ludu pełne są brutalnych wizji, w tym z użyciem gilotyny. Nie zapomniał o scenach zbiorowych, dziejących się na ulicach czy w sądach, które naświetlają nam z jeszcze większą mocą tło społeczne tamtych wydarzeń. Choć może dzisiaj, w epoce terroryzmu i horrorów, takie doniesienia nie robią już wrażenia, w XIX wieku z pewnością miały większą moc edukacyjną. Doskonale nadają się także do adaptacji filmowych i teatralnych, dzięki czemu historia nadal jest wznawiana i żywa (nadmienię, że miałem okazję obejrzeć ekranizację z 1935 rok o tytule „W cieniu gilotyny”, którą z całego serca polecam).

„Opowieść o dwóch miastach” to jednak nie tylko historia. Dickens miał niezwykły talent do tworzenia barwnych i symbolicznych postaci. Wystarczy tu wspomnieć Olivera Twista, Dawida Copperfielda, Ebenezera Scrooge’a, Nicholasa Nickleby’ego i innych. Nie inaczej sytuacja ma się z tą książką, gdzie autor opisywał losy czterech głównych bohaterów: Lucie, Karola, Sydney'a oraz doktora Mannete'a. O ile pierwsza dwójka  jest raczej jednowymiarowa i schematyczna – są bezgranicznie ufni i gotowi zrobić wszystko dla dobra społeczeństwa, o tyle postać doktora Manette, jako jednostki spajającej całą historię, oraz osoba Sydney’a Cartona, człowieka niewiadomego, który na koniec urasta do symbolu walki o miłość, przykuwają uwagę i na długo zostają w pamięci. Brytyjski pisarz zadbał także, a może przede wszystkim, o drugi plan bohaterów, gdzie każdy jest w pełni zindywidualizowany, zarówno pod względem języka, jak i sposobu bycia.

Autor „Klubu Pickwicka” recenzowaną książką udowodnił, że potrafi pisać w sposób wciągający i plastyczny. Zachwyca przede wszystkim konstrukcja i przemyślane zwroty akcji. Narracja przywodzi na myśl najlepsze romantyczne dzieła dawnych wieków – pełna  jest ciepłych dialogów, nostalgii,  długich opisów i zdań, których dzisiaj już się nie używa. Stronę estetyczną utworu podnoszą rozdziały pełne zjawisk artystycznych typowych dla poetyki snu, metafor i porównań. Gdyby tę treść miał przedstawić np. Goncalo Tavares, pewnie okroiłby ją do 150 stron i stworzył surowy szkielet historii ascetycznej, zupełnie zatracając jej historyczne tło. 

„Opowieść o dwóch miastach” to bez dwóch zdań jedna z najsmutniejszych i najbardziej przygnębiających opowieści w dorobku Anglika. Scen komicznych jest tu jak na lekarstwo, próżno też szukać lżejszych akcentów. Ale taka właśnie jest ta historia, niekiedy operująca wręcz onirycznymi wstawkami, odwołująca się do najgłębszych pokładów wrażliwości i zmuszająca do refleksji nad meandrami ludzkiego bytowania. To także tragiczna opowieść o dokonywaniu czynów niezbędnych i ostatecznych, o niegodziwości z której urosło prawdziwe zło, oraz o poświęceniu, którego na tym świecie nadal jest za mało. Wszystkim, którym nieobojętny jest etyczny wizerunek człowieka i ludzkiej zbiorowości oraz którzy chcą skupić się nad problematyką egzystencjalną, polecam zapoznanie się z lekturą tej niezwykle mądrej i pouczającej książki, stanowiącej istotny wkład w zrozumienie pojęcia empatii. 

Ocena: