Recenzja "A Ghost Story" Dawid Lowery

Tytuł: "A Ghost Story"

Reżyseria: David Lowery

Premiera: 22 stycznia 2017 r.

Gatunek: Fantasy, Musical, Satyra, Melodramat

„A Ghost Story” to jedno z niewątpliwych odkryć 2017 roku w kinie. David Lowery, reżyser mało przekonującego kryminału „Wydarzyło się w Teksasie” oraz równie przeciętnej animacji spod znaku Disneya „Mój przyjaciel smok”, postanowił stworzyć dzieło o przemijaniu. Temat ten w historii kina poruszany był wielokrotnie, ale na palcach dwóch rąk policzyć można dzieła, którym udało się wiarygodnie oddać głębie tego zagadnienia. Lowery’emu wyszła ta sztuka.

W swoim nowym filmie amerykanin pozostaje wierny swoim przyzwyczajeniom – tworzy obraz z jednej strony przepełniony goryczą, z drugiej ujmująco niewinny. W ten sposób wyłamuje się on przyjętym schematom, a sam obraz trudno przypisać do jakiegokolwiek gatunku. Reżyser kpi sobie z tradycji amerykańskiego rynku filmowego, w którym duch przedstawiany jest jako istota z gruntu przerażająco, lub dobra, niosąca pomoc. 

Początek filmu to prawdopodobnie najtrudniejsza jego część. Otrzymujemy tu to, na co czekali widzowie, czyli dwie gwiazdy kina (Rooney Mara i Casey Aflleck) zaplątane w sieci codzienności. Bohaterowie dokonują codziennych wyborów, snują plany na przyszłość, cieszą się sobą. W tej części ujawnia się także tytułowy duch, czyli przykryta prześcieradłem dusza mężczyzny, odrzucająca życie po życiu i powracająca do miejsca swojego ogniska domowego. W tym momencie następuje też najbardziej rozpoznawalna scena dzieła, czyli blisko 10-minutowa statyczna obserwacja konsumpcji ciasta przez kobietę. Przyznam że ja, wielki fan nowohoryzontowego slow cinema, człowiek który obejrzał 7 filmów Lava Diaza, miałem problem z koncentracją nad tym aktem. To właśnie po tej scenie przechodzimy do właściwej, poetyckiej części dzieła. Obserwujemy bezbronne duchy, które czekają i obserwują zmieniające się otoczenie. Przeżywamy z nimi rozczarowania wywołane nowymi lokatorami, zapadaniem się ich domów, tworzeniem nowych osiedli, stopniowym zanikiem pamięci i więzi z naszym ludzkim światem. Subtelny sposób, z jakim reżyser kreuje kolejne wizje, wprawia nas w coraz większe zwątpienie podszyte nostalgią. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość mieszają się, tworząc pejzaż bezradności i nieuchronności zapomnienia. To wyczekiwanie na nieubłagane wytarcie nas z pamięci osób dawniej kochanych, ma w sobie coś bardziej przerażającego, niż fabuły najstraszniejszych horrorów.

„A Ghost Story” to melancholijna wizja życia po śmierci, w której reżyser stawia zdecydowanie na minimalizm inscenizacyjny oraz operatorski liryzm. Całość została zagrana bardzo plastycznie, każdy ruch aktorów podkreślał atuty jego ograniczeń, scena monologu jednego z nowych mieszkańców domu doskonale wypełniła powstałą pustkę i ciszę. Malowniczość kadrów i oszczędność fabuły wzbogaca doskonale z nimi skorelowana muzyka Dark Rooms, która nawet teraz, podczas pisania recenzji gra mi w głowie i przenosi w zamknięte przestrzenie wypełnione duchami.

Gdyby ktoś przed seansem powiedział mi, że zakocham się w filmie z wydłużoną do granic cierpliwości sceną jedzenia ciasta i gościem chodzącym pod prześcieradłem, z pewnością bym go wyśmiał. Nic bardziej mylnego. „A Ghost Story” to film wieloaspektowy, przygnębiający i inspirujący, duszny i piękny, film, który zapamiętam na długo.

Film otrzymuje znak jakości MELANCHOLIA CODZIENNOŚCI  

Ocena:

Recenzja "Nie hańbi" Olga Gitkiewicz

Wydawca: Dowody na Istnienie

Liczba stron: 220

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Premiera: 24 października 2017 r.

Olga Gitkiewicz postanowiła napisać reportaż społeczny o rynku pracy w Polsce. Podjęła się więc tematu niezwykle chłonnego, w którym każdy z nas mógłby stanowić ciekawy przypadek. Trudność polegała na odpowiednim doborze opowieści tak, aby z jednej strony nie przesadzić z malkontenctwem, a z drugiej właściwie zobrazować mechanizmy rządzące tym rynkiem.

Autorka w swojej książce zestawia ze sobą trzy różne światy – Polskę w okresie przedwojennym, komunistycznym i kapitalistycznym. W tym celu odtwarza zawodowe losy swoich przodków, ogniskujące się wokół fabryki lnu w Żyrardowie, jednocześnie przyglądając się narzędziom wykorzystywanym przez wiele firm działających obecnie na rynku. Bada logiczne powiązania między sytuacją Polaków kiedyś i dzisiaj, posługując się nicią jako elementem splatającym różne przestrzenie i zdarzenia. Zastosowana gra kontrastami daje bardzo ciekawy obraz, z którego wyłania się człowiek jako osoba pracą zniewolona, ale też samoistnie dążąca do tego zniewolenia. I nie ma tu znaczenia, że dawniej poza człowiekiem nie było nic, a obecnie są systemy, maszyny, informatyka – ludzkość w swojej istocie stanowi źródło i sedno problemu niezadowolenia z rynku pracy. To my tworzymy prawa, zarządzamy produkcją, budujemy gigantyczne konstrukcje prawne, w których jest więcej luk niż klarowności. 

Olga Gitkiewicz przygląda się różnym historiom – przewoźnika, pracownicy zakładów Amica popełniającej samobójstwo, warszawskim korpoludkom, sytuacji bezrobotnych w Szydłowcu i wielu innym – dzięki czemu nie mamy wrażenia powtarzalności, mimo że doskonale rozumiemy, że to wszystko to tak naprawdę jedno błoto. Rynek pracy przesycony jest niedomaganiami, biurokratycznymi absurdami, różnymi formami hierarchiczności prowadzącymi do poniżania, co wpływa na każdy element życia jednostki, od nastroju poczynając, na zdrowiu kończąc. Poszczególne historie przeplatane są rozważaniami na temat znaczenia słów mobbing czy praca, książka została wzbogacona także statystykami oraz rozmowami ze specjalistami, dzięki czemu zyskała na rzetelności.

Czym więc była i jest praca? Upokorzeniem, powodem do wstydu, wiecznym brakiem bezpieczeństwa, hańbą? Takie słowa narzucają się po lekturze reportażu. Trudno jednak nie odnieść wrażenia, że to jedna strona medalu, którego rewersu nie jest dane nam poznać. Olga Gitkiewicz skupia się na ciemnej stronie rynku pracy, brnie z uporem w to co złe, nie podając przykładów dobrych praktyk i budujących historii. A przecież praktycznie na każdym rogu ulicy spotkać możemy człowieka zrealizowanego zawodowo, dumnego z funkcji jaką pełni w społeczeństwie, chełpiącego się radością z każdego poranka, podczas którego udaje się na swoje stanowisko. Pominięcie w książce tych elementów, przyczynia się do utrwalenia powszechnie panującej opinii, że praca to konieczność, tym samym czytelnik nie ma możliwości odkrycia nowych wymiarów rynku pracy. 

Z pewnością „Nie hańbi” czyta się bardzo dobrze. Autorka posiada niewątpliwy dar do pisania, literackość jej dzieła wykracza poza standardy przyjęte w polskim reportażu. Jej styl cechuje nie tylko celność spostrzeżeń i zwięzłość, jak to zazwyczaj bywa, ale także świeżość porównań, żywa narracja czy momentami wręcz poetycki dobór słów. Tym większa szkoda, że Pani Olga nie spojrzała na drugi brzeg tematu, nie wydłużyła swojej pracy o inne rejony zagadnienia, które aż prosiło się poruszyć. Pozostaje też otwarte pytanie, co daje nam lektura tej książki i czy coś może zmienić w kwestii praw pracowniczych? Szczerze wątpię, już teraz widać, że książka przeszła bez szerszego echa na rynku wydawniczym. Czy warto więc ją poznać? Wydaje mi się, że mimo wszystko tak,  chociażby dla przywrócenia wiary w młodych polskich reportażystów oraz ze względu na subtelność z jaką autorka pisze o swoich przodkach. Zachęcam zgłębienia prozy młodego twórcy, który mimo że popełnił pewne błędy, chce nas zmienić tak, byśmy umieli przeciwstawić się wszechobecnemu złu i wyzyskowi, dąży do tego, byśmy potrafili wykrzesać w nomadycznym trybie egzystencji jeśli nie słońce, miłość i radość, to chociaż krztynę spokoju. To już dużo więcej, niż ja zrobiłem dla ludzkości. I za to dziękuję. 

Ocena:

Recenzja "Biało-Czerwony. Tajemnica Sat-Okha" Dariusz Rosiak

Wydawca: Czarne

Liczba stron: 264

Oprawa: twarda

Premiera: 30 sierpnia 2017 r.

Dariusz Rosiak, polski dziennikarz radiowy i prasowy oraz reportażysta, autor między innymi bardzo dobrej książki „Ziarno i krew. Podróż śladami bliskowschodnich chrześcijan”, postanowił napisać reporterską biografię najsłynniejszego polskiego Indianina – Sat-Okha, twórcę „Ziemi słonych skał”, „Białego mustanga”, „Głosu prerii” czy „Tajemnicy Rzeki Bobrów”. Długie Pióro swoją największą popularność osiągnął w latach 1960-1990, i to dla ludzi tego pokolenia stał się ikoną innego, egzotycznego świata. Gdy Polacy z trudem wiązali koniec z końcem, za personifikację luksusu uchodziły banany, zaś większość gospodarstw dalej marzyło o telewizorze, Sat-Okh prezentował mieszkańcom naszego kraju wizje świata wolnego od codziennych trosk, pełnego barw i energii. Był to świat oparty na religijnych uniesieniach, wierze w duszę zwierząt i roślin, niecodziennych obrzędach i życiu w zgodzie z naturą. Trudno się więc dziwić, że Długie Pióro osiągnął taki sukces. Kim jednak był naprawdę?

Oficjalnie Stanisław Supłatowicz był synem wodza plemienia Szaunisów oraz matki Polki. Z relacji Sat-Okha dowiadujemy się, że wychowywał się wśród swego ludu, po czym, jeszcze przed drugą wojną światową, przybył ze swoją matką, zesłaną wcześniej na Syberię, z której to trafiła do Kanady, do naszego kraju rodzinnego. Supłatowicz stworzył wokół siebie legendę, którą podbudowywał przygodowymi książkami, inspirującymi audycjami radiowymi oraz telewizyjnymi programami dla młodzieży. W późniejszych latach stał się także inicjatorem i ikoną ruchu indianistów.

Dariusz Rosiak postanowił sprawić wiarygodność tej historii. Odkrył w ten sposób prawdziwe losy Stanisława Supłatowicza, żołnierza AK, zbiegłego z transportu do Auschwitz, marynarza, celebryty. Aby poznać szczegóły tej postaci, przekopał archiwa instytucji państwowych, sprawdził księgi kościelne, przeprowadził szereg wywiadów ze świadkami życia Supłatowicza, udał się nawet do Kanady aby porozmawiać z przyjaciółmi Długiego Pióra. Fakty mówią same za siebie, Sat-Okh nie był tym, za kogo się podawał. 

Autor przeprowadził demitologizację swojego bohatera w czterech częściach. Pierwsza skupia się na pogrzebie i ostatnich latach życia Supłatowicza. Część druga opracowania przedstawia rodziców bohatera i okres jego dzieciństwa i młodości. Część trzecia to czasy powojenne, w których Sat-Okh rozwija swój indiański mit. Rosiak opisuje dokonania pisarskie Supłatowicza, zarówno te polskie, jak i w  Związku Radzieckim. Dzieło wieńczy część skupiająca się na faktycznych związkach Sat-Okha z Kanadą.

„Biało-Czerwony” pisany jest językiem typowo reporterskim. Autor nie uniknął w książce licznych powtórzeń. Za niewątpliwą wadę pozycji uznaję także duże nagromadzenie treści niepotrzebnych, ot chociażby nic nie wnoszące wywiady, wywody na temat historii plemion indiańskich czy stenogramy z wywiadu z Supłatowiczem. Zdarzają się też całkiem częste dygresje autora z jego indywidualnymi odczuciami, które nieco burzą strukturę przedstawianych danych. Z drugiej strony, o atrakcyjności estetycznej książki świadczą przede wszystkim liczne zdjęcia i ilustracje przedstawiające Supłatowicza lub jego otoczenie, które wcześniej nie były nigdzie publikowane, lub są bardzo mało znane.

„Biało-Czerwony. Tajemnica Sat-Okha” to przyzwoita biografia człowieka, który kiedyś poruszał widownię. Autor postanowił zbadać przeszłość Stanisława Supłatowicza, która udowodniła, że był on z jednej strony kłamcą i celebrytą, ale z drugiej także prawdziwym człowiekiem, postacią pozytywną i dającą nadzieję wielu Polakom. Jak ocenić jego postępowanie? Niech każdy zainteresowany odpowie sobie sam na to pytanie. Ja osobiście nie jestem fanem reportaży biograficznych i tak książka w pełni ugruntowała to moje przekonanie. Mimo że zapoznawałem się z nią będąc na wypoczynku w Wymysłowie, z którym Sat był ściśle związany i w którym działa Muzeum Indian Północnoamerykańskich im. Sat-Okha, nie potrafiłem polubić tego mało dla mnie znanego człowieka. Za mało w tej książce człowieka i uczuć, a za dużo faktów i domysłów. 

Ocena: