Recenzja "Blask" Eustachy Rylski

Wydawca: Wielka Litera

Liczba stron: 376

Oprawa: miękka

Premiera: 23 maja 2018 r.

Eustachy Rylski, autor pięciu powieści, trzech zbiorów opowiadań, pięciu dramatów i zbioru esejów, a przy okazji laureat Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza (2005) i Nagrody Literackiej m.st. Warszawy powrócił ze swoją najnowszą powieścią „Blask”.

Głównym bohaterem książki jest Fabian Gaponia – poplecznik i najbliższy współpracownik Dona, niefrasobliwego dyktatora drapieżnego i upadającego państwa. Gdy Don znika, naród popada w chaos i tonie w morzu demoralizacji. Krajem zaczynają wstrząsać fale pogróżek oraz drastycznych represji, których ofiarą padają jednostki stojące w opozycji do chorej rzeczywistości. Przemoc, gwałt i likwidacja wrogów zacierają granice między tym co właściwe, a tym co moralnie niedopuszczalne. Pękają racjonalne tamy, ze słowników znikają takie słowa jak sprawiedliwość, rozsądek i uniewinnienie. Zwierzęce instynkty biorą górę nad człowieczeństwem. W tej ponurej rzeczywistości, Gaponia, pierwszorzędny cynik i groteskowy introwertyk, zaczyna wewnętrzną analizę otoczenia. Utrata stanowczości i przejawy sumienia zostają szybko odkryte, czego efektem jest odsunięcie od władzy. Gaponi nie zostanie nic innego, niż wplątanie w związek z prostytutką i trwanie gdzieś na uboczu cywilizacji w całkowitej bierności. Naród nie pozwoli mu jednak o sobie zapomnieć, wszak potrzebuje ofiary.

Rylski kreuje alegoryczny obraz kraju zniewolonego. W jego państwie nadal funkcjonuje parlament, prawo, sądownictwo, a nawet rząd, mimo, iż piastują one funkcje wyłącznie reprezentacyjne. Tym, który dzierży faktyczną władzę jest dyktator. Choć pełni on w utworze rolę marginalną, jest dyskretny i szybko przestaje istnieć, wisi nad społecznością niczym demon z batem. Deprawuje rzeczywistość bardziej, niż gdyby stał na czele i pojawiał się na każdym wiecu. „Blask” jest więc ostrzeżeniem, znakiem drogowym wskazującym realną groźbę. Gdy nieumiejętne rządzenie, manipulacje, łapówki i konflikty narastają, wszystko może potoczyć się według czarnego scenariusza. Kraj zepchnięty na krawędź losu, wcale nie musi sam się ozdrowić, zawsze bowiem znajdzie się zgraja frustratów i bandytów, którzy będą chcieli wykorzystać to dla własnej korzyści. A lud? Lud wciąż potrzebuje swoich igrzysk. I choć autor sugeruje, że odpowiednia ofiara powinna zatrzymać machinę zła, realny świat wcale może nie być tak łasy na to proste antidotum.

„Blask” to przypowieść o rozkładzie, przemocy i okrucieństwie państwa. Czytelna metafora naszej polskiej rzeczywistości. Rylski w swoim indywidualnym stylu, miesza pełne subtelności opisy miłosnych uniesień z brutalnością otoczenia. Przeplata sytuacyjny liryzm ze zdziczeniem i agresją. Nie boi się stylistycznych eksperymentów, zanurza nas w świat, w którym obowiązuje inny wyznacznik poprawnej polszczyzny. Jego słownik jest bogaty, a przy tym nieszablonowy. Trudno jednak nie odnieść wrażenia, że te formalne wybiegi pełnią rolę zasłony tego, czego pisarzowi nie udało się odpowiednio opracować. Najnowsza książka autora „Obok Julii” tonie bowiem w narracyjnej bylejakości. Państwo Rylskiego wygląda jak kraina z delirycznego koszmaru. To nie oniryzm czy magia unoszą się nad kartkami książki, lecz opary alkoholu kipiące z umysłu pijanego człowieka. Trochę przypomina to jednocześnie chorą i elegancką propagandę utworzoną na rzecz opozycji, nie zaś twórczy obraz przyszłości. Choć finezyjna to proza, jest po prostu przekombinowana, za bardzo skondensowana, a przy tym oparta na niejasnych przesłankach. Rzadko kiedy polityka idzie w parze ze sztuką wyższych lotów i „Blask” doskonale to zdanie potwierdza.

Ocena