Recenzja "Laleczki skazańców" Linda Polman

Wydawca: Czarne

Liczba stron: 208
 
Oprawa: twarda

Premiera: 9 maja 2018 r.

Linda Polman to holenderska dziennikarka, autorka szeregu reportaży, relacji i analiz poświęconych międzynarodowym interwencjom wojskowym i pomocy humanitarnej. W swoim życiu pracowała dla telewizji, prasy oraz wielu rozgłośni radiowych. Była też, co szczególnie warte uwagi, korespondentką w Afganistanie, na Haiti oraz w zachodniej i wschodniej Afryce. Jej najnowsze opracowanie - „Laleczki skazańców”, na pierwszy rzut oka mogą wydać się książką o kobietach, które zdecydowały się na utrzymywanie kontaktu ze skazanymi na śmierć. Tak sugerowałby tytuł i początkowe frazy tego poruszającego reportażu. Nic jednak bardziej mylnego. Polman interesuje szeroka perspektywa, zarzuciła sieci na cały system wymierzania kary śmierci w Ameryce i przy pomocy chwytliwego medialnie wabika, wtłacza czytelnika na coraz wyższy poziom tego trudnego tematu. 

Książka została podzielona na osiem zasadniczych rozdziałów. Każdy porusza odmienną stronę przedmiotu badań, dzięki czemu uzyskujemy panoramiczny obraz istoty problemu. Polman opisuje m.in. wzajemne relacje skazanych z kobietami, ponure realia życia w celi śmierci, stosunek społeczności lokalnej do wymierzania wyroku, procedury związane z egzekucją, wpływ zamożności jednostek stanowych na presję wydawania wyroków skazujących, sprawę rzetelności procesu sądowego, w tym przede wszystkim nieskuteczność sędziów przyznawanych z urzędu, brak dogłębnej weryfikacji przeszłości skazanego (wychowanie w trudnych warunkach, rasizm) czy wreszcie ostatni posiłek i przemowę skazanego.

Najbardziej ujmującym elementem książki jest relacja o kobietach i więźniach, ich wzajemnych kontaktach, nierzadko kończących się małżeństwem. Szczególnie frapujące są motywy postępowania bohaterek oraz skłonność do poświęcenia. Są to bardzo często zamożne mieszkanki Europy, wiodące dostatnie i spokojne życie. Zbyt ułożone jak na ich wybuchową naturę. Gdy trafia do nich informacja o możliwości podjęcia związku korespondencyjnego z więźniami, często decydują się na ten ekscentryczny krok. Jak wspominają, rozczula je przede wszystkim to, że dla skazanego są jedynym promieniem życia. Ktoś, kto dla swojego kraju jest wyłącznie numerem ewidencyjnym, nie może liczyć na inne wsparcie, dlatego czując niewyobrażalną samotność, widzi w kontakcie z kobietą nie tylko sposób na zdobycie rozgłosu i pieniędzy, lecz także możliwość współbycia z bratnią duszą. Stopniowo zaczyna działać jakaś magnetyczna siła przyciągania, która ostatecznie kończy się na porzuceniu tego co pewne, na rzecz bliskości z seryjnym mordercą czy gwałcicielem.

Jest tu także część poświęcona procedowaniu kary śmierci. Oburzają nas błędne i niedostatecznie zbadane procesy, czas, jaki więźniowie muszą czekać na dokonanie ostatecznego zastrzyku, nieudolnie przeprowadzone egzekucje. Polman przytacza szokujące fakty o tym, jak to więźniowie palą się od środka albo o tym, że do przeprowadzenia medycznej procedury wybiera się przypadkowe osoby, niepotrafiące nawet wbić poprawnie igły. Mam też wrażenie, że autorka nieprzypadkowo często wraca do tematu odroczenia wyroku. Śmierć jest bowiem straszna, ale czy nie gorsze jest dodatkowe psychiczne znęcanie się nad więźniem, poprzez nieskończone przedłużanie rozwiązania tej kwestii? Autorka mocną kreską zarysowuje nam portret osób pochłoniętych długoterminową samotnością i niepewnością, zostawia nas z tym pejzażem sam na sam, w ciszy i skupieniu. Pragnie abyśmy i mi podążali śladami jej refleksji, aby i w nas rosły wątpliwości, gniew i poirytowanie, nie tylko na zbrodnie osadzonych, ale także na nieludzkie ich traktowanie. 

Dziennikarka skwapliwie bada rzeczywistość i analizuje statystyki. Rozmawia z rodzinami i dziewczynami skazanych. Nie boi wracać do tematów niewygodnych i zadawać wciąż żywe pytania o rozbieżności w interpretacjach. Bez skrupułów wspomina o obrońcach, którzy zasypiają na rozprawie lub nie wysyłają apelacji w wymaganym terminie. Nie koloruje i nie zamydla oczu efektowną resocjalizacją – podaje suche fakty o swoich postaciach, zostawiając nam pole do własnej decyzji. A jednak, mimo tych zalet, książka ma swoje mankamenty. Przede wszystkim autorka skupia się na znanych nazwiskach, pomijając biografie osób, o których wiemy niewiele. Nie zadaje sobie trudu, aby porozmawiać z całą gamą ‘laleczek’, a jedynie przygląda się uważniej listom jednej z nich. Nie udaje jej się porozmawiać ze skazanymi, ani nie szuka rozwiązań u okolicznych mieszkańców. Jest też kwestia zogniskowania spektrum zainteresowań wokół Teksasu, co wprowadza ryzyko generalizacji. 

„Laleczki skazańców” to lektura poruszająca trudny temat słuszności kary śmierci. To bez wątpienia reportaż wieloaspektowy i emocjonalny. Taki rodzaj prozy, który pokazuje absurdy rzeczywistości, jednocześnie nie sugerując gotowych recept. Polman opisuje świat, gdzie ma ludzi bez winy, nie ma też właściwych procedur, za którymi można schować swoją odpowiedzialność. Dobra i mocna książka nadająca się idealnie do przeprowadzenie głębszej dyskusji.

Ocena: